Korte geschiedenis van het dorp IJzendoorn

Geschiedenis

De gemeente IJzendoorn was een kleine gemeente in de Neder-Betuwe van 1818 tot en met 1923. Het dorpje IJzendoorn, een voormalige hoge heerlijkheid, vormde vóór 1818 met de plaatsen Ochten en Echteld een gemeente. In de jaren 1810-1811 gemeente Ochten genaamd, nadien gemeente Echteld. De gemeente IJzendoorn dankte zijn bestaan aan de eigenaren van de heerlijke rechten: de familie Van Tuyll van Serooskerken.

De bestuurlijke inrichting na het vertrek van de Fransen in 1813 bood plaatselijke heren namelijk de mogelijkheid om hun voormalige heerlijkheid bestuurlijk zelfstandig te laten zijn. Hieraan waren in sommige gevallen wel kosten verbonden. Omdat zij hadden gekozen voor zelfstandigheid moesten de heren (of vrouwen) bijdragen in de kosten van het 'huishoudelijk bestuur' als hun heerlijkheid 'daartoe anders niet volkrijk genoeg was'.
Dit was het geval met IJzendoorn. Naast het gewone aandeel van de heer in de hoofdelijke omslag van de gemeente als ingezetene, moest deze nog een extra quotum betalen. In IJzendoorn was het quotum bijna gelijk aan de helft van de totale opbrengst van de hoofdelijke omslag! Over de jaren 1818-1848 varieerde het quotum van ( 197,60 tot 243,50 per jaar).   Hiertegenover stond dat de heer invloed kon uitoefenen op de samenstelling van het plaatselijk bestuur en de benoeming van de dorpsfunctionarissen. De heerlijke rechten en de plichten vervielen met de nieuwe grondwet van 1848.

De naam IJzendoorn wordt voor het eerst vermeld rond 850/865 als Isaandra. De naam houdt mogelijk verband met een plaatselijke waterloop. De gemeente IJzendoorn heeft geen wapen gevoerd. Wel heeft de Hoge Raad van Adel op 7 oktober 1818 het wapen van de heerlijkheid bevestigd. De omschrijving luidt: 'Van rood, waarop drie blaauwe palen, beladen met zilveren lampen, het hoofd van goud'. Met de blauwe banen met lampen wordt het heraldische 'vair' bedoeld. Een officieel vastgestelde gemeentevlag heeft de gemeente ook niet gehad. In de gemeenterekeningen wordt wel jaarlijks de post aangetroffen voor de gemaakte onkosten voor het vlaggen op feestdagen (verjaardagen van het Koninklijk Huis), maar hiervoor zal de Nederlandse vlag gebruikt zijn.

IJzendoorn

Gelijk de rivierarm tussen Opheusden en Kesteren lag er ook een rivierarm tussen IJzendoorn via Echteld in de richting van het Ommerenseveld. Bij het verlanden van deze rivier kwam naast de oude bedding een weg in gebruik. Dit is de latere Keizerstraat  deels langs de Wijenburgsestraat naar de Medelsestraat en zo verder naar het noordwesten. Ook deze oude rivierloop zette een hoge oeverwal af waarop in de préhistorie de mensen woonden. In IJzendoorn is de bekendste plaats ‘De Woerd’ gelegen even ten noorden van de Keizerstraat. Deze woerd is een langwerpige hoogte waarop nog heel veel materiaal uit de IJzertijd en uit de Romeinse tijd is te vinden. Ook liggen hier nogal veel brokken tufsteen en fragmenten van Romeinse dakpannen (Imbrex).

Villa

Het lijkt er op dat hier in de Romeinse tijd een ‘villa’ stond. Een, zoals we het vandaag zouden noemen, herenboerderij waar grootschalig gewassen werden verbouwd waarmee de Romeinse militairen werden gevoed.