Korte geschiedenis van het dorp Eck en Wiel

Eck en Wiel is een dorp in de gemeente Buren (provincie Gelderland) en bestaat uit de vroegere dorpen Eck en Wiel. Eck werd al in 953 genoemd (in een 11e-eeuwse kopieoorkonde) en heeft mogelijk een naam die verwijst naar een oude route langs de Rijn (eki of ekja = wagenspoor). Wiel werd voor het eerst genoemd in 1349 en was oorspronkelijk een buurtschap onder Eck. De naam zou verwijzen naar een wiel – een diepe plas ontstaan bij een dijkdoorbraak – wat past bij de ligging aan de Nederrijn. Tot 1998 hoorde Eck en Wiel bij de gemeente Maurik, daarna bij de fusiegemeente Buren.

Het dorp telde in 2023 zo’n 1625 inwoners, van wie circa 930 in de dorpskern woonden. De bevolking is bovengemiddeld vergrijsd. Er is weinig werkgelegenheid in het dorp zelf; de meeste inwoners werken in omliggende steden of bij lokale bedrijven zoals tuinders, fruittelers, een groot transportbedrijf en campings. Via buurtschap De Ganzert loopt de bebouwing over in het naburige Ingen. Met een veerpont is de overkant van de Nederrijn – Amerongen – bereikbaar.

Maurik
De naam Maurik (oorspronkelijk Maldericke) werd voor het eerst genoemd in 997, toen keizer Otto III een goed in deze regio aan een klooster schonk. De naam zou mogelijk afkomstig zijn van een Keltische of Germaanse persoonsnaam. In de middeleeuwen ontwikkelde Maurik zich tot een zogenaamde dagelijkse heerlijkheid, met als vroegste bekende heren onder meer Otto van Bentheim, de graven van Gelre en later Saffatijn van Malderick, die zijn burcht bij de rivier bouwde. Hij sneuvelde in de Slag bij Woeringen in 1288. De heerlijkheid kwam daarna in handen van verschillende geslachten. De laatste heer van Maurik, Caen van Hoekenburg, bezat nog enige heerlijke rechten zoals het tiendrecht.

Archeologische vondsten wijzen op vroege bewoning in de Bronstijd, en in de Romeinse tijd stond er een grote boerderij op de Woerd bij Maurik. Uit deze periode zijn onder andere Romeinse munten en een mijlpaal gevonden. In de middeleeuwen en daarna kende Maurik kastelen en een kapelletje (afgebroken in 1819), waarvan sommige sporen zoals grachten en fundamenten nog zichtbaar zijn. De straatnamen Kapelstraat en Kapelse Opweg herinneren hier nog aan.

Religieuze gebouwen
De hervormde Sint Maartenskerk, oorspronkelijk katholiek, stamt in zijn oudste delen uit de 15e eeuw en werd tussen 1920-1924 gerestaureerd. De katholieke kerk, gebouwd in 1795 en vernieuwd in 1820, werd in 1949 vervangen door een nieuwe kerk op de Bulkamp. De oude kerk kreeg daarna een functie als koelhuis voor fruit.

Economie en werkgelegenheid
Maurik was van oudsher een agrarisch dorp. Landbouw, veeteelt en paardenfokkerij waren in de 19e eeuw de belangrijkste bronnen van inkomen. In die tijd ontstonden er ook meerdere steenfabrieken, wat leidde tot toename van werkgelegenheid. De bijnaam ‘rietpikkers’ voor Maurikse mannen ontstond toen zij in de tweede helft van de 19e eeuw riet gingen steken in de regio Amersfoort, dat in Maurik werd geruild tegen levensmiddelen.

In de 20e eeuw speelde ook Wehkamp (met een vestiging in Maurik) een rol in de lokale werkgelegenheid. De aanleg van een industrieterrein bij Eck en Wiel bracht nieuwe bedrijvigheid. Tegenwoordig werken veel mensen bij fruitbedrijven, transportbedrijven of in naburige steden.

Watersnoodrampen en Eiland van Maurik
Door de ligging tussen Rijn en Waal is Maurik in zijn geschiedenis vaak getroffen door overstromingen. Grote dijkdoorbraken vonden plaats in 1557, 1574, 1575, 1616 en 1809. De ramp in 1809 was het ernstigst: twaalf doden, veel verwoeste huizen en schade aan de kerk. In 1995 moest het dorp vanwege extreem hoog water volledig worden geëvacueerd.

Door de aanleg van een stuw in de Nederrijn bij Amerongen werd de loop van de rivier enkele honderden meters noordelijk verlegd. Hierdoor ontstond een afgesneden rivierarm. Het tussenliggende gebied wordt nu het Eiland van Maurik genoemd. Dit is tegenwoordig een recreatie- en natuurgebied, populair voor watersport (zeilen, surfen, varen) en kamperen. Ook zijn hier nog restanten van drie oude steenfabrieken zichtbaar, als herinnering aan de industriële geschiedenis.

Bestuurlijke indeling
Maurik was van 1811 tot 1998 een zelfstandige gemeente in de Neder-Betuwe. Naast Eck en Wiel vielen ook Ingen (tot 1817), Ravenswaaij en Rijswijk (vanaf 1818) onder deze gemeente. Sinds 1999 maakt Maurik deel uit van de gemeente Buren. Het huidige gemeentehuis van Buren staat in Maurik, aan De Wetering, en is ontworpen door het architectenbureau Alberts & Van Huut in organische bouwstijl. In de volksmond staat het bekend als het ‘gemeentepaleis’.