Kanaal van Steenenhoek

In ons Vele Handen-project 'Waarvan Akte!' vindt een van de vrijwilligers een opvallende akte:Culemborg, 1 juni 1818 – Extract authenticq
“Uitgeleverd ten verzoeke van Mr. Marinus Perpetuus Adriaan Roos van Hoijtema, wonende te Culenborg, uit het afschrift van een besluit, betrekkelijk de verlenging van de Rivier de Linge van Gorinchem naar Steenenhoek, genomen door Zijne Majesteit den Koning der Nederlanden, in dato 11 april 1818 No 68.”

De akte gaat over een kanaal dat nog steeds bestaat: het Kanaal van Steenenhoek.  Kaartdetail Linge en Kanaal van Steenenhoek – RAR 1040 Archief van de Ambt, dijkstoel en polderdistrict van Nederbetuwe, 1509-1981, 417

Het kanaal geeft een bewogen verhaal prijs over de strijd met het water tegen een achtergrond waarin de Nederlanden zich nog moeten verenigen en er van stabiel staatsbestuur nog geen sprake is. 

Watersnood
Bij de grote watersnoodramp van januari 1809 breken op diverse plekken dijken door. Een groot gebied stroomt in korte tijd onder water en dorpen spoelen weg. Veel mensen en vee verdrinken, bebouwing en landerijen zijn lang onbruikbaar.Kaart uit 1809 [in blauw de overstroomde gebieden na dijkdoorbraken] – RAR - 1458 Cartografische Documenten, 63 Dijkdoorbraak bij Beusichem 1809, gravure C. Vinkeles, tekening C. van Hardenberg – RAR – 0690 Fotocollectie Buren, 5882

Help ons!
Beatrijs van Dijk, archivaris bij het RAR, vertelt: “Na de watersnoodramp van januari 1809, werden diverse maatregelen in gang gezet. Deze hadden vooral tot doel om het Hollandse gebied te beschermen. Herstel en versterking van de dijken stond voorop. De versterking van de dijken zorgde echter voor meer problemen met de uitwatering van het Gelderse rivierengebied. Uit dat gebied werden dan ook vele verzoeken aan Koning Lodewijk Napoleon gestuurd om de afwatering te verbeteren.”Koning Lodewijk Napoleon op de Dalemse Dijk bij de waterramp in 1809 - 0650 Atlas Regionaal Archief Rivierenland, 873

En koning Lodewijk Napoleon geeft inderdaad opdracht om oplossingen te onderzoeken. Inspecteur-Generaal Blanken ontwikkelt het plan om de uitwatering van de Linge te verlengen naar Steenenhoek onder Hardinxveld. Na een positief advies van de minister van Waterstaat in mei 1810, geeft de koning in juli opdracht om dit plan verder uit te werken.

Tussen 1813 en 1817 ligt de voorbereiding voor aanleg van het kanaal door allerlei politieke ontwikkelingen vrijwel stil. In 1813 ontstaat onder Nederlands bestuur het Vorstendom der Nederlanden.

1,3 miljoen gulden
De klachten over slechte afwatering blijven aanhouden. Als na de zomer van 1817 het water sterk stijgt, wordt het plan om de Linge te verlengen weer opgepakt. In november 1817 komt er een nieuwe commissie die in april 1818 een ontwerp voor een kanaal oplevert. De 1,3 miljoen gulden aan kosten moeten worden betaald door de betrokken districten.

De bouw wordt aanbesteed en levert werkgelegenheid aan 2895 mensen. Het 8.700 meter lange kanaal wordt helemaal met schop, spade en pikhouweel gegraven en de grond met kruiwagens weggereden. Eind 1818 wordt het officieel geopend.Reglement en tarieven van de sluis- en bruggelden voor het Kanaal van Steenenhoek in 1819, 1292 Atlas Waterschap Rivierenland, 93

Tot 1851 volgen conflicten over de verdeling van de kosten, heemraden treden af, de organisatie van waterschappen wordt vaak gewijzigd en verantwoordelijkheden zijn niet altijd helder. De huidige structuur bestaat sinds 2001; tegenwoordig wordt het Kanaal van Steenenhoek beheerd door Waterschap Rivierenland.RAR - TSAW_1851 Tielsch Stads- en arrondissements-weekblad, 24-10-1851, pag. 1

Ook in de notariële akten van ons Vele Handen-project vinden we dus aanwijzingen voor de ontstane conflicten terug. De vermelding ‘Extract autenticq’ van de akte waarmee dit stuk begon, is daarvan een voorbeeld. Hierin zijn de originele – notarieel vastgelegde – afspraken tussen de heemraden vastgelegd. De genoemde Mr. P.A. Roos van Hoijtema, was secretaris en penningmeester van een van de commissies die in de loop der jaren werden opgericht om het kanaal te beheren.

RAR – ALM_1842 Zaltbommelse almanak, 01-01-1842, pag. 37

Wil je je verder verdiepen in de gebeurtenissen rondom het Kanaal van Steenenhoek? Het RAR bezit een uitgebreid aantal archiefstukken over de aanleg en het beheer van dit kanaal. Onder andere in 0459 Archieven van de rechtsvoorgangers van het Waterschap van De Linge, 1810 – 1952 is een interessante collectie van correspondentie, plannen en kaarten te vinden.