IJzendoorn
IJzendoorn is een dorp in de gemeente Neder-Betuwe
Herkomst naam
De oudste vermelding dateert uit de periode 850-865 in een afschrift van een oorkonde, dat in de 12e eeuw werd vervaardigd. De naam is afgeleid van een oud riviertje dat vanuit de Waal richting het noorden stroomde en dat ‘Isandra’ heette. Aan de Isandra ontstond een nederzetting. Een adelijk geslacht Van Isendoern en de vele variaties daarop komt voor vanaf de 14e eeuw. Wat zegt het Aardrijkskundig woordenboek van Van der Aa over IJzendoorn?
Gemeentelijke indeling
1811 - 1817 gemeente Ochten
1818 - 1923 gemeente IJzendoorn
1923 - 2001 gemeente Echteld
2002 - heden gemeente Neder-Betuwe (werknaam 1-1-2002 tot 1-4-2003: gemeente Kesteren)
Korte geschiedenis van IJzendoorn
Archeologische vondsten op "De Woerd", een langwerpige hoogte nabij de Keizerstraat, tonen aan dat het gebied al in de IJzertijd en Romeinse tijd bewoond was. Er zijn sterke aanwijzingen dat hier in de Romeinse tijd een villa (herenboerderij) stond, waar grootschalig gewassen werden verbouwd om Romeinse militairen te voeden.
Middeleeuwen
In 1281 kocht Rudolf II de Cock van Weerdenburg de goederen bij IJzendoorn van Hendrik en Godfried van Ochten. Zijn kleinzoon Willem kreeg op 11 november 1345 het kasteel IJzendoorn en het gerecht IJzendoorn in leen van hertog Reinoud III van Gelre. In 1384 werd de kapel verheven tot parochiekerk en begon men met de bouw van de huidige Catharinakerk.
Heerlijkheid en bestuur
IJzendoorn was een hoge heerlijkheid met eigen rechtspraak. De heerlijkheid wisselde verschillende malen van eigenaar. In 1535 kwam ze in handen van de familie Pieck en in 1628 aan het geslacht Vijgh.
Zelfstandige gemeente
De zelfstandigheid van IJzendoorn was te danken aan de familie Van Tuyll van Serooskerken, die de heerlijke rechten bezat. De bestuurlijke inrichting na het vertrek van de Fransen in 1813 bood plaatselijke heren de mogelijkheid om hun voormalige heerlijkheid bestuurlijk zelfstandig te laten zijn. Omdat IJzendoorn niet volkrijk genoeg was, moest de heer naast zijn gewone aandeel in de hoofdelijke omslag nog een extra quotum betalen. Dit quotum was bijna gelijk aan de helft van de totale opbrengst van de hoofdelijke omslag en varieerde tussen 1818 en 1848 van 197,60 tot 243,50 gulden per jaar. Hiertegenover stond dat de heer invloed kon uitoefenen op de samenstelling van het plaatselijk bestuur en de benoeming van dorpsfunctionarissen. De meeste heerlijke rechten en plichten vervielen met de nieuwe grondwet van 1848.
Wapen
De gemeente IJzendoorn heeft geen officieel wapen gevoerd. Wel heeft de Hoge Raad van Adel op 7 oktober 1818 het wapen van de heerlijkheid bevestigd.
Heerlijkheid IJzendoorn
Archief van de oude hoge heerlijkheid IJzendoorn berust bij het Gelders Archief: toegang 0446.