Deil
Deil is een dorp in de gemeente West Betuwe
Herkomst naam
De naam Deil wordt voor het eerst genoemd in een oorkonde uit 1148 als "Daila". In de daaropvolgende jaren komt het dorp in documenten voor onder verschillende namen zoals Daile, Deile, Dilee, Deijl, Deil en Deyl. Er zijn aanwijzingen dat Deil mogelijk al in 970 werd vermeld in een brief van Keizer Otto I. De naam is mogelijk afgeleid van 'teil' of 'tyl', wat 'rij' betekent. Wat zegt het Aardrijkskundig woordenboek van Van der Aa over Deil?
Gemeentelijke indeling
1811 - 1977 gemeente Deil
1978 - 2018 gemeente Geldermalsen
2019 - heden gemeente West Betuwe
Korte geschiedenis van Deil
Deil stond bekend als een kastelendorp. Ooit telde het dorp zeven kastelen: Bulckestein, Palmestein, Ringelestein, Reynestein, Vogelenburcht, Bakerbos en Schorestein (ook bekend als Schonestein of Gerestein). Deze kastelen waren versterkte huizen die dienden als woonplaats voor adellijke families en als verdedigingswerken. Ze speelden een belangrijke rol in de regionale geschiedenis. Van deze kastelen zijn slechts enkele sporen bewaard gebleven, zoals de slotgracht van Palmestein en een deel van de poort van Bulckestein. Rond 1500 woonde Willem van Tuyl op kasteel Bulckestein. Volgens een legende ging hij een weddenschap aan met de duivel, waarbij hij verloor. De grafsteen van Willem, gevonden in de kerk van Deil, toont een afbeelding van de duivel boven het familiewapen.
Gemeentelijke ontwikkeling
Van 1810 tot 1978 vormde Deil samen met Enspijk, Gellicum en Rumpt een zelfstandige gemeente. Het burgemeesterschap werd vaak bekleed door leden van het geslacht Kolff. In 1978 werd Deil onderdeel van de gemeente Geldermalsen en sinds 2019 maakt het deel uit van de fusiegemeente West Betuwe.
Landgoed en monumenten
In Deil ligt het landgoed Noordenhoek, bewoond door de familie van Everdingen. Het landhuis, herbouwd in 1898 in neo-renaissancestijl, is samen met het koetshuis aangewezen als rijksmonument. De huidige zaalkerk in Deil werd gebouwd in 1843 ter vervanging van een middeleeuwse kruiskerk. De kerktoren, waarvan het onderste deel uit de 12e eeuw stamt, is gemaakt van tufsteen. Tussen Deil en Enspijk staat de oude korenmolen "de Vlinder", een stellingmolen die vroeger beide dorpen van meel voorzag.