Coöperaties in Tiel
Door de industrialisatie en de slechte omstandigheden van arbeiders, ontstaan halverwege de 19e eeuw de eerste coöperaties in Nederland. Een aanpak die is overgewaaid uit Engeland. Een coöperatie is een vorm van zelforganisatie om economisch sterker te staan en schaalvoordeel te behalen. Samen staan we sterk, dus.
Ook in Tiel schieten de coöperaties als paddenstoelen uit de grond. Boekdrukkers- en boekbindersknechten richten een van de eerste Tielse ziekenfondsen op in 1852. Andere ambachten volgen al snel met hun eigen ‘ziekenbussen’. De verenigingen krijgen namen als Sint-Crispijn, Eendracht maakt Macht, Onderling Hulpbetoon, Vereende Kracht en Broederhand geeft Kracht.
Vooruitgang Zij Ons Doel
In 1889 ontstaat de neutrale vereniging Vooruitgang Zij Ons Doel (VZOD). Hieronder zie je de voorkant van het gratis blad voor leden dat bij het RAR te vinden is en een foto van het bestuur in 1929.
De vereniging zet zich in voor betere werkomstandigheden en arbeidsvoorwaarden. Er worden fondsen in het leven geroepen om te helpen bij ziekte, werkloosheid en overlijden. In 1905 wordt afgesproken dat personeel na het bereiken van de pensioenleeftijd van 65 jaar wekelijks 5 gulden krijgt uitgekeerd.
De vereniging regelt ook onderwijs, dringt aan op betere huisvesting, zet vakantiekolonies voor kinderen op en richt een coöperatieve verbruikersvereniging en een bakkerij op. Deze staat op de hoek van het Hovenierslaantje en Voor de Kijkuit. Er worden ook woningen gebouwd, o.a. in 1924 op de Adamshof.
0007 Archief gemeentebestuur Tiel - 2639 bouwtekening bij vergunningsaanvraag
De contributie van de vereniging is 6 cent per week. 5 cent daarvan wordt gespaard en als je een jaar lid bent, krijg je daarvoor een aandeel in de vereniging van f 2,60.
0039 Verzameling kleine aanwinsten werkgebied Stadsarchief Tiel - 786 aandeel VZOD
Sint-Gerardus Majella
De Rooms-Katholieke werkliedenvereniging Sint Joseph bestaat sinds 1896 en richt in 1910 een eigen verbruikscoöperatie en bakkerij op. Deze staat ook in het Hovenierslaantje, maar dan op de hoek met de Hoveniersweg. Zo wil de vereniging de strijd om de leden aangaan met de VZOD. De verbruikscoöperatie en bakkerij krijgt de naam Sint-Gerardus Majella.
0650 Atlas Regionaal Archief Rivierenland - 491 Bestuur en Raad van Commissarissen van de cooperatieve verbruiksvereniging Sint Gerardus Majella. Op de foto: achterste rij vlnr Piet Schoots, Piet Schoër, B.J.P. Wilke, Wout van Groenesteyn; voorste rij vlnr C. Lancee, Cees Orleman, M. Jansen, A. Vonk en Mas Heyster. Foto gemaakt op 9 januari 1957, gekregen van mevrouw Wilke.
0007 Archief van het gemeentebestuur van Tiel - 5881 eerste pagina aanvraag bouw broodfabriek
Sint Joseph groeit uit tot een belangrijke organisatie voor Tielse katholieken, met – naast de verbruikscoöperatie/bakkerij - veel afdelingen, zoals een vakvereniging, ziekenfonds en begrafenisfonds. De vereniging bouwde zijn eerste sociale woningen in 1920: complex de Vinkenhof (in de volksmond: de Sint Josephstichting).
Het archief van de Sint Josephstichting is bij het RAR te vinden. Uit deze vereniging komt– na verschillende fusies en naamsveranderingen – de huidige woningbouwvereniging Thius voort.
Sint-Gerardus Majella fuseert in de jaren ‘60 met VZOD.
Gustaaf Adolf
In 1898 wordt het Tielsch Protestantsch Werkliedenziekenfonds Hulp door Vriendschap opgericht. Als snel verandert de naam in Gustaaf Adolf als eerbetoon aan de koning van Zweden die in de strijd tussen katholieken en protestanten de protestanten te hulp snelde. Er zijn bij de oprichting al 230 leden en de vereniging groeit hard; eind 1899 zijn het er ruim 800.
De vereniging richt verschillende sociale fondsen op. Te beginnen met een ziekenfonds en een overlijdensfonds. Dit laatste bestaat nu nog steeds onder de naam Fonds Gustaaf Adolf. Later volgt een Verplegingsfonds. Door het betalen van 1 cent per week ben je verzekerd van verpleging in een van de ziekenhuizen. Er worden ook activiteiten georganiseerd voor minder bedeelden en hulp in de huishouding aangeboden. De contributie wordt door een bode aan de deur opgehaald.
Er is al snel behoefte aan een eigen gebouw. De bouw daarvan begint in 1903 aan de Konijnenwal en wordt betaald door de leden. In een artikel in de Tielsche Courant van 1903 beschrijft de journalist het gebouw.
In de bijna 100 jaar daarna wordt het gebouw intensief gebruikt. Er worden voorlichtingsbijeenkomsten gehouden, wedstrijden voor zangkoren, protestacties, lezingen, voordrachtwedstrijden, huisvlijttentoonstellingen, een biljartclub opgericht en wijkkraamverzorging ingericht. In de oorlog worden er vluchtelingen uit Rotterdam gehuisvest. Na de oorlog bood het een tijdje onderdak aan de gereformeerde gemeente en deed het dienst als cultureel centrum. In de jaren 70 vinden er bijeenkomsten plaats van Mena, een sociëteit voor Nederlandse en Ambonese jongeren en weer later biedt het gebouw onderdak aan Poolse arbeiders.
De vereniging Gustaaf Adolf wordt op 1 januari 2002 opgeheven.