Mijn Studiezaal (inloggen)x3211 Archief van de Nederlands Israelitische Gemeente Zaltbommel, 1902 - 1948 (1954)
3211 Archief van de Nederlands Israelitische Gemeente Zaltbommel, 1902 - 1948 (1954)Uitleg bij archieftoegang
Een archieftoegang geeft uitgebreide informatie over een bepaald archief.
Een archieftoegang bestaat over het algemeen uit de navolgende onderdelen:
• Kenmerken van het archief
• Inleiding op het archief
• Inventaris of plaatsingslijst
• Eventueel bijlagen
De kenmerken van het archief zijn o.m. de omvang, vindplaats, beschikbaarheid, openbaarheid en andere.
De inleiding op het archief bevat interessante informatie over de geschiedenis van het archief, achtergronden van de archiefvormer en kan ook aanwijzingen voor het gebruik bevatten.
De inventaris of plaatsingslijst is een hiërarchisch opgebouwd overzicht van beschreven archiefstukken. De beschrijvingen zijn formeel en globaal. Het lezen en begrijpen van een inventaris behoeft enige oefening en ervaring.
Bij het zoeken in de inventaris wordt de hiërarchie gevolgd. De rubrieken in de inventaris maken deel uit van de beschrijving op een lager niveau. Komt de zoekterm in een hoger niveau voor, dan voldoen onderliggende niveaus ook aan de zoekvraag.
Zoek in deze inventaris
Zoektermen: trefwoord:Religie en Levensbeschouwing
3211
Archief van de Nederlands Israelitische Gemeente Zaltbommel, 1902 - 1948 (1954)
- Kenmerken
- Inleiding
- Literatuur
- Inventaris
- Gevonden archiefstukken
Inleiding
Instelling
De voorgeschiedenis van de joodse gemeente in Zaltbommel begint in de zeventiende eeuw met het verlenen van een octrooi voor een bank van lening aan een jood. Al eerder is sprake van joodse inwoners, maar een gemeenschap in de stad of de Bommelerwaard vormen zij dan nog niet. In de loop van de achttiende eeuw vestigen zich meerdere joodse inwoners in de stad. In een huissynagoge worden diensten gehouden. In 1748 krijgt de joodse gemeenschap een eigen begraafplaats langs de stadsmuur in Zaltbommel. In de loop de jaren zouden nog drie andere begraafplaatsen dienst doen: sinds 1785 aan de Oliemolen, vanaf 1823 bij de Bossche Poort en na 1901 aan de Marten van Rossemsingel.
In 1802 stelt de gemeenschap nieuwe statuten vast voor de eigen plaatselijke kerk. Twee jaar later wordt een synagoge in gebruik genomen aan de Kloosterstraat in Zaltbommel. Op dezelfde plaats verrees in 1863-1864 een nieuwe synagoge, die tot aan de Tweede Wereldoorlog dienst heeft gedaan. Tussen 1820 en 1865 groeide en bloeide de joodse gemeente in Zaltbommel. Daarna liep het aantal joodse inwoners geleidelijk terug.
Na de Tweede Wereldoorlog omvatte de eens bloeiende joodse gemeente te Zaltbommel nog maar enkele gezinnen. Het merendeel van de joodse inwoners in de Bommelerwaard is tijdens de oorlogsjaren omgebracht. Na de oorlog werden de belangen en zaken van de Nederlands Israëlitische gemeente Zaltbommel waargenomen door A. Hes en B. Drievoet.
In juli 1947 besluit de Nederlands Israëlitische Kerk de gemeente in Zaltbommel te voegen bij de Nederlands Israëlitische gemeente ’s-Hertogenbosch. Het financieel beheer van de gemeente wordt per 1 juli 1948 overgedragen aan de Bossche gemeente. De afwikkeling van geleden schade en het terugkrijgen van het in beslaggenomen vermogen van de gemeente in Zaltbommel tijdens de Tweede Wereldoorlog vergde echter nog enige tijd. Daarom berusten er in dit archief nog stukken van na 1948.
Archief
Het archief van de Nederlands Israëlitische Gemeente Zaltbommel is in de Tweede Wereldoorlog vrijwel geheel verloren gegaan. Een grafregister van de begraafplaats aan de Marten van Rossemsingel is het enige wat bewaard is gebleven van voor 1940. De in deze inventaris beschreven stukken zijn in 1997 en 2001 geschonken door mevrouw C. Frankenhuis-van Scheijen, die ze had kregen van A. Hes. Omdat er nauwelijks iets bewaard is gebleven is er voor gekozen om de resterende stukken uitgebreid te beschrijven.
De archiefstukken zijn aangevuld met kopieën van stukken uit het archief van de gemeente Zaltbommel en de Nederlands Israëlitische gemeente ’s-Hertogenbosch van na 1945 betreffende de synagoge en de begraafplaatsen te Zaltbommel.
-
Archivalia elders berustend
In de archieven van de stad Zaltbommel, later de gemeente Zaltbommel berusten diverse archiefstukken over de joodse gemeente in de stad. De joodse gemeente correspondeerde over allerlei zaken met het stadsbestuur zoals de synagoge, de begraafplaatsen, het onderwijs en de ondersteuning van armen. Zie hiervoor de archiefblokken 18, 19 en 20 bij het Streekarchief Bommelerwaard.
Voor de periode na de Tweede Wereldoorlog is het archief van de Nederlands Israëlitische gemeente ’s-Hertogenbosch van belang, dat berust bij het Stadsarchief ‘s-Hertogenbosch. Voor de negentiende en twintigste eeuw is ook het archief van het Ministerie van Erediensten bij het Algemeen Rijksarchief te ’s-Gravenhage een archief dat geraadpleegd kan worden.
S.E.M. van Doornmalen, januari 2004.
laatste wijziging 22-12-2020
24 beschreven archiefstukken
2 gedigitaliseerd
totaal 2 bestanden
Literatuur
J.J. van den Burg, Een schets van de joodse gemeenschap in het Gelders rivierengebied ca.1800 – 1945, in: S.E.M. van Doornmalen (eind.red.), Geloven tussen de rivieren. Verkenningen in de Gelderse kerkgeschiedenis, Delft 1999, p.179 – 196. (Elfde verzameling bijdragen van de Vereniging voor Nederlandse Kerkgeschiedenis)
A. Elburg, Zeventigjarig bestaan der Synagoge te Zaltbommel, in: Centraal Blad voor Israëlieten in Nederland, 14 juni 1934.
A. Elburg, Bijdragen tot de Geschiedenis der Nederlands Israëlitische Gemeente, Zaltbommel, in: Centraal Blad voor Israëlieten in Nederland, 14 juni 1934.
E. Epkema, Een jodenkerkhof te Zaltbommel, in: Bijdragen en Mededelingen Gelre VIII (1905) p.259 e.v.
C. Frankenhuis-van Scheijen, De joodse gemeente Zaltbommel, in: Tussen de Voorn en Loevestein XX(1984)nr.52, p.17-28.
C. Frankenhuis-van Scheijen en E.E. Können, De vier joodse begraafplaatsen te Zaltbommel. De geschiedenis, de graftekens en de begravenen, Zaltbommel 1994.
H.K., De Joodse geschiedenis van Zaltbommel, in: De Bommelerwaard 7 mei 1965 en 11 mei 1965.
Zaltbommel, in: J. Michman (ed.), Pinkas. Geschiedenis van de joodse gemeenschap in Nederland, Amsterdam z.j., p.569 – 571.
S.H.A.M. Zoetmulder, Negen eeuwen middelpunt, in: Brabants Dagblad 1969 - 1989. N.B. Serie artikelen over de geschiedenis van Zaltbommel. Hierin is geregeld aandacht voor zaken die de joodse gemeenschap betreffen. Via de catalogus van de bibliotheek (ook op de website te raadplegen) van het streekarchief zijn deze artikelen per stuk ontsloten.
laatste wijziging 22-12-2020
24 beschreven archiefstukken
2 gedigitaliseerd
totaal 2 bestanden
Inventaris
laatste wijziging 22-12-2020
24 beschreven archiefstukken
2 gedigitaliseerd
totaal 2 bestanden
Kenmerken
Datering:
1902 - 1948 (1954)
Plaats:
Zaltbommel
Taal:
Nederlands
Dekking in tijd:
1902 - 1948 (1954)
Verversingsgraad:
onregelmatig
Omvang in meters:
0,12
Gemeente:
Zaltbommel
Locatie:
Zaltbommel
Licentie:
Creative Commons (CC BY-SA 4.0)
Categorie:
laatste wijziging 22-12-2020
24 beschreven archiefstukken
2 gedigitaliseerd
totaal 2 bestanden
Gevonden archiefstukken
Uw zoekterm komt voor in de titel en/of de kenmerken van deze archieftoegang.
MAIS-(M)DWS is een product van DE REE archiefsystemen BV
meer informatie over MAIS-(M)DWS
meer informatie over MAIS-(M)DWS