1. Voor de volledige vermelding van de in de noten verkort aangehaalde literatuur wordt verwezen naar de literatuurlijst.

2. Zoals zo treffend blijkt uit de vele brieven van de rentmeester van de heerlijkheid, C. van Ommeren, aan O.F. van Lijnden, heer van Nederhemert, uit de periode 1752-1788. Deze brieven bevinden zich in het archief van de heerlijkheid Nederhemert. Zie Van Schilfgaarde, Inventaris archief kasteel, nummers 4-5. Het streekarchivariaat beschikt over fotokopieën.

3. Van 1788 tot 1799 was O.F.L. van Reede (gehuwd met W.G.F. graaf van Bentinck) vrouwe van Nederhemert. Daarna kwam de heerlijkheid aan O.F.L. gravin van Bentinck (gehuwd met C.A.D. baron van Nagell), die in 1868 de heerlijkheid naliet aan A.J.H.M.A. baron van Nagell. Voor een lijst van heren en vrouwen van Nederhemert zie: Van Doorninck, Inventaris archief heerlijkheid, p.173-175.

4. Voor de periode 1810-1817 zie: Martens van Sevenhoven, Schets, p.227-228; Hofman, Archieven, deel I, p.23-25,33-35; Buurman, Schets, p.36-39; Ten Cate, Inventaris, p.6-7.

5. In grotere gemeenten werden ook adjunct-maires benoemd.

6. Bijvoegsel Staatsblad 1817. Zie ook: Martens van Sevenhoven, Schets, p.233-234; Buurman, Schets, p.39-41.

7. Koninklijk Besluit van 26-3-1814 nr.20, Staatsblad 46.

8. Reglement 1817, art. 71.

9. Bijvoegsel Staatsblad 1825. Zie ook: Martens van Sevenhoven, Schets, p.234-236; Buurman, Schets, p.41-42.

10. Reglement 1825, art. 56.

11. Zie voor het overnemen van wegen door de gemeente Nederhemert in de jaren vijftig van deze eeuw, inventarisnummer 3128/1196. Het archief van de Geerfdenorganisatie/dorpspolder Nederhemert (1616-1838) is momenteel eigendom van het Polderdistrict Groot Maas en Waal. Het berust in het Streekarchief Bommelerwaard. Hetzelfde geldt voor de archieven van de Dijkstoel Nederhemert (1603-1837), de Dorpspolder Nederhemert benoorden de Maas (1838-1954), de Buitenpolder het Eiland Nederhemert (1839-1968), de Driedorpspolder Nederhemert, Well en Delwijnen (1740-1880) en de Commissie tot het aanleggen van een zandweg (sinds 1866 grindweg) tussen Zaltbommel en Nederhemert (1825-1905).

12. Buurman, Schets, p.41-42.

13. Wet van 29-6-1851, Staatsblad 85.

14. De notulen en de serie ingekomen stukken uit die periode getuigen daar vaak op vermakelijke wijze van (inventarisnummers 3128/16-3128/17, 3128/165-128/180).

15. Gemeentewet 1851, art. 5.

16. Kieswet van 4-7-1850, Staatsblad 37, art. 1 en bijbehorende tabel.

17. Grondwet 1887, Staatsblad 212, art. 80. Zie ook De Vries, Lijsten.

18. Kieswet van 7 september 1896, Staatsblad 154. Zie ook De Vries, Lijsten.

19. Gemeenteverslagen over de genoemde jaren, respectievelijk inventarisnummers 3128/40, 3128/77, 3128/84, 3128/104 en 3128/108. Voor het totale aantal inwoners in die jaren zie bijlage 6 bij deze inleiding.

20. Zie voor correspondentie en besluiten over deze schorsing en tijdelijke vervanging de serie ingekomen stukken, inventarisnummers 3128/290, 3128/293-3128/294.

21. Zie over de herindeling de inventarisnummers 23-24 en 390 en de Wet van 24-2-1955 tot gemeentelijke herindeling van de Bommelerwaard, Staatsblad 76.

22. Wet van 23-7-1957, Staatsblad 314. Zie ook inventarisnummer 3128/391.

23. In stukken van kort na de oorlog werd gesteld dat het archief van de gemeente grotendeels verloren ging, zie bijvoorbeeld inventarisnummer 3128/377, afschriften van brieven aan de griffier van de provincie (gedateerd augustus 1945), het ministerie van financien (d.d. 29-8-1945) en de provinciale archiefinspecteur (d.d. 23-10-1945). Uit deze inventaris mag worden afgeleid dat deze mededelingen overdreven waren.

24. Inventarisnummers 3128/1-3128/24.

25. Inventarisnummers 3128/30-3128/35.

26. Inventarisnummers 3128/940-3128/946.

27. Inventarisnummers 3128/911-3128/937. Zie over de verliezen aan de Burgelijke Stand ook inventarisnummer 3128/377, afschrift van een brief aan de arrondissementsrechtbank d.d. 26-7-1945.

28. Inventarisnummers 3128/40-3128/117.

29. Zie inventarisnummer 3128/377, afschrift van een brief aan Gedeputeerde Staten d.d. 27-9-1945, waaruit blijkt dat er bij de ontvanger niets verloren ging met uitzondering van enkele bevelschriften van betaling en een staat van betaling aan geëvacueerden. Zie ook de notabene bij de inventarisnummers 3128/759-3128/887.

30. Zoals die werd vastgesteld bij gemeenschappelijke beschikking van de ministers van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur van 24 augustus 1983 en Binnenlandse Zaken van 7 november 1983.

31. Inventarisnummer 3128/1200. Het familie-archief is in bezit van mevrouw Van Ommeren-Hoenson te Leersum. Zie ook Buylinckx, Inventaris Van Ommeren.

32. Gezien de periode waarover het register loopt (1838-1851) wordt verondersteld dat het Cornelis Walraven van Ommeren, burgemeester van 1823 tot en met 1855 is geweest.

33. Van Doorninck, Inventaris archief heerlijkheid en Supplement inventaris archief heerlijkheid; Van Schilfgaarde, Inventaris archief kasteel. Het Rijksarchief in Noord-Brabant bezit ook enkele stukken behorende tot het archief van de heerlijkheid.

34. Zie pagina 8, noot 2.

35. Inventarisnummers 3128/395, 3128/413, 3128/415, 3128/986 en 3128/1225.

36. Inventarisnummers 3128/927, 3128/898-3128/902.

37. Vergelijk ook de notabene bij de inventarisnummers 3128/127-3128/353.

38. De bouw- en hinderwetvergunningen van de hele Bommelerwaard zijn beschreven in een aparte database, die te raadplegen is op de studiezaal en op de website van het Streekarchief Bommelerwaard. In deze inventaris wordt bij de beschrijving van die vergunningen verwezen naar deze database.

39. Zie bijvoorbeeld de inventarisnummers 3128/244 en 3128/247.

40. Zie respectievelijk de bijlagen twee, drie en zes bij deze inleiding.

Buurman, D.J.G., Schets van de opeenvolgende bestuursindeelingen in Gelderland voor de invoering van de provinciale wet van 1850, in: Bijdragen en Mededelingen Gelre, LVIII(1958)p.23-50.

Buylinckx, J., Inventaris van het familiearchief Van Ommeren (1552) 1716-1903, Kerkwijk 1988 (Bommelerwaardse Bronnen, nr. 1).

Cate, J.A. ten, Inventaris der bestuursarchieven van de departementen Bataafs Brabant, van de Dommel, Hollands Brabant en van de Monden van de Rijn alsmede van het arrondissement Breda van het departement der Twee Nethen, 1795-1814, 's?Hertogenbosch 1975 (Inventarisreeks Rijksarchief in Noord-brabant, nr. 14).

Doorninck, P.N. van, Inventaris van het oud archief der heerlijkheid en gemeente Neder-hemert, Haarlem 1892.

Doorninck, P.N. van, Supplement op de inventaris van het oud archief der heerlijkheid en gemeente Neder-hemert, Haarlem 1893.

Geraedts, F.F.J.M., De hinderwetbescheiden, 1811-1952, in: Broncommentaren VI-IX, nr. IX, 's-Gravenhage 1988.

Hofman, J. (red.), Archieven der gewestelijke besturen in de Bataafs-Franse tijd in Gelderland 1795-1813, 7 delen, Arnhem 1982-1983 (Gelderse inventarissenreeks, nr. 21).

Martens van Sevenhoven, A.H., Schets van de geschiedenis der burgerlijke gemeenten in Gelderland voor de invoering der gemeentewet van 1851, in: Jonkheer mr. A.H. Martens van Sevenhoven. Een keuze uit zijn geschriften, Arnhem 1977 (Werken Gelre, nr. 35), p.203-257.

Moorman van Kappen, O. (e.a), Tieler- en Bommelerwaarden 1327-1977. Grepen uit de geschiedenis van 650 jaar waterstaatszorg in Tielerwaard en Bommelerwaard, Tiel-Zaltbommel 1977.

Schilfgaarde, A.P., Inventaris van het archief van het kasteel Nederhemert, [Arnhem, ca.1932] (typescript). (Aanvulling op de (supplement-)inventaris van het oud-archief van de heerlijkheid Nederhemert van P.N. van Doorninck).

Vermeulen, F.A.J., De monumenten van geschiedenis en kunst in de provincie Gelderland, eerste stuk: de monumenten in de Bommeler- en Tielerwaard, eerste aflevering: De Bommelerwaard, 's-Gravenhage 1932, p.100-125.

Vries, B.M.A. de, De lijsten van kiezers van afgevaardigden voor de Tweede Kamer der Staten-Generaal, de Provinciale Staten en de Gemeenteraad, 1851-1886, in: Broncommentaren VI-IX, nr. VI, 's-Gravenhage 1988.

1. BURGEMEESTERS 1810 - 1955

Van 1810 tot het vertrek van de Fransen in 1814 werd gesproken van 'maire', daarna tot 1818 van burgemeester, van 1818 tot 1825 van schout en vanaf die tijd weer van burgemeester.

1810 - 1823 O.F. van Ommeren
1823 - 1855 C.W. van Ommeren
1856 - 1859 J.G. de Groot Schimmel
1859 - 1871 A.J.H.M.A. baron van Nagell
1871 - 1888 B.J. van Ommeren
1888 - 1893 J.L.W. baron van Hardenbroek van Lockhorst*
1893 - 1903 K.G.W. baron van Wassenaer
1903 - 1910 F.W. baron van der Borch van Vorden
1910 - 1918 E.J. baron Lewe van Aduard
1918 - 1919 Jonkheer mr. J.E.W. Quarles van Ufford
1919 - 1950 C.W. van Ommeren**
1950 - 1955 C. van de Werken (waarnemend)

* Aan de familienaam Van Hardenbroek werd in 1890 'van Lockhorst' toegevoegd.
** Op 23 mei 1945 werd C.W. van Ommeren op non-actief gesteld. Waarnemend-burgemeester werd P. van Driel, directeur van de steenfabriek De Rijswaard. Bij besluit van de minister van binnenlandse zaken van 2 oktober 1945 werd C.W. van Ommeren hersteld in zijn funktie.

2. WETHOUDERS 1818 - 1955

Gegevens van vóór 1818 zijn in dit archief niet voorhanden. Tot 1851 werd gesproken van assessoren, daarna van wethouders.

1818 W.G. Bruijgom
1818 - 1819 D. van Genderen
1819 - 1829 J. Bastiaansz. Vos
1820 J. Hendriksz. Leuvenstein
1822 D. van Genderen
1823 - 1851 A. Ruijmschoot
1833 - 1870 O. Vos Jhz.
1851 - 1858 G. Bruijgom
1858 - 1882 M. Wolfers
1870 - 1871 B.J. van Ommeren
1870 - 1895 O. Vos
1882 - 1889 H.J. van der Kolk
1889 - 1895 E. Smits
1895 - 1907 D. Bouman
1895 - 1939 E. van der Vliet
1907 - 1931 E.M. Smits
1931 - 1939 J.M. Peereboom
1939 - 1945 W. de Gaaij
1939 - 1945 J. Roseboom
1945 - 1946 R.J. Oomen
1945 - 1949 J.G. Slegh
1946 - 1950 C. van de Werken
1949 - 1955 G. de Gaaij
1950 - 1955 J.G. Slegh

3. RAADSLEDEN 1818 - 1955

Gegevens van vóór 1818 zijn in dit archief niet aanwezig. In 1941 werd de gemeenteraad ontbonden en nam de burgemeester de taak van de raad waar. Na de tweede wereldoorlog werd er eerst een tijdelijke gemeenteraad benoemd (1945-1946).

1818 - 1821 W.G. Bruijgom
1818 - 1823 O.F. van Ommeren
1818 - 1829 J. Bastiaansz. Vos
1818 - 1843 J. Hendriksz. Leuvenstein
1818 - 1851 D. van Genderen
1822 - 1851 A. Ruijmschoot
1823 - 1856 C.W. van Ommeren
1826 - 1851 C.A.D. baron van Nagell
1826 - 1858 G. Bruijgom
1833 - 1870 O. Vos Jhz.
1843 - 1853 J. van der Vliet
1851 - 1858 A.O. Ruijmschoot
1851 - 1880 A.J.H.M.A. baron van Nagell
1851 - 1882 M. Wolfers
1853 - 1859 J.G. van Genderen
1856 - 1867 J. Straver
1859 - 1860 A.D. Keer de Rapper
1859 - 1873 J. van de Werken
1859 - 1895 E. Smits
1860 - 1869 J.G. van Genderen
1867 - 1888 B.J. van Ommeren
1869 - 1876 J. van Genderen
1870 - 1895 O. Vos
1873 - 1875 G. van Genderen
1875 - 1876 G. Lam
1876 - 1888 N. Leuvenstein
1876 - 1877 G.C. van der Kolk
1877 - 1890 H.J. van der Kolk
1880 - 1887 J. Straver
1882 - 1887 R. Remmerde
1887 - 1893 H.G. Straver
1887 - 1893 A.D. van der Vliet
1888 - 1891 G. Lam
1888 - 1889 J. van der Linden
1889 - 1893 J.L.W. baron van Hardenbroek van Lockhorst
1890 - 1891 D. Bouman
1891 - 1901 G. van de Werken
1891 - 1893 G. van der Kolk
1893 C. Wolfers
1893 - 1901 A. Bakker
1893 - 1907 D. Bouman
1893 - 1917 J.W. van Rossum
1893 - 1935 E. van der Vliet
1895 - 1901 P.C. Smits
1895 - 1903 K.G.W. baron van Wassenaer
1901 - 1910 J. van der Linden
1901 - 1931 E.M. Smits
1903 - 1905 O. van de Werken
1905 - 1911 J. Slegh
1907 - 1919 T. van Ooijen
1910 - 1916 A. van der Kolk
1911 - 1935 O. van de Werken
1913 - 1921 J. Slegh
1917 - 1941 G.A. van der Kolk
1918 - 1941 W. de Gaaij
1919 - 1923 A. Bakker
1921 - 1923 D. Hobo
1923 - 1935 T. van Ooijen
1923 - 1939 J.M. Peereboom
1931 - 1935 H.M. Wolfers
1935 - 1939 D. van Ooijen
1935 - 1939 P. Bouman
1935 - 1941 J. Roseboom
1939 - 1941 H.M. Wolfers
1939 - 1941 D.J. Verheij
1939 - 1941 J. Braat
1939 - 1941 H. Kant
1945 - 1946 C. Oomen
1945 - 1955 G. de Gaaij
1945 - 1955 C. van de Werken
1945 - 1955 R.J. Oomen
1945 - 1955 J.G. Slegh
1945 - 1953 M. Verheij Jzn.
1946 - 1949 H.M. Wolfers
1946 - 1955 B. van Kooten
1949 - 1955 M. Verheij Chrz.
1953 - 1955 M. van Ballegooijen

4. GEMEENTESECRETARISSEN 1810 - 1955

1810 - 1823 O.F. van Ommeren
1823 - 1856 C.W. van Ommeren
1856 - 1860 J.G. de Groot Schimmel
1860 - 1888 A.D. Keer de Rapper
1888 - 1893 J.L.W. baron van Hardenbroek van Lockhorst
1893 - 1903 K.G.W. baron van Wassenaer
1903 D.F. Brune
1903 - 1907 F.W. baron van der Borch van Vorden
1907 - 1911 P.G. Overvliet
1911 - 1920 C.W. van Ommeren
1920 - 1947 A. van der Kolk
1947 - 1955 J.H. van der Kolk

5. GEMEENTE-ONTVANGERS 1810 - 1955

1810 - 1844 G. van Leeuwen
1844 - 1845 H. van Genderen
1845 - 1877 G. van der Kolk
1877 - 1916 G.C. van der Kolk
1916 - 1947 A. van der Kolk
1947 - 1955 J.H. van der Kolk

6. AANTAL INWONERS 1827 - 1955

Voor zover mogelijk wordt het aantal inwoners per 31 december opgegeven. Gegevens van vóór 1827 zijn in dit archief niet voorhanden. De cijfers over de jaren 1851-1935 zijn ontleend aan de gemeenteverslagen en de provinciale verslagen. De gegevens over de andere jaren zijn afkomstig uit de gemeentebegrotingen en de gemeenterekeningen.

1827. -> 599
1828. -> 597
1829. -> 591
1830. -> 591
1831. -> 591
1832. -> 559
1833. -> 537
1834. -> 560
1835. -> 551
1836. -> 553
1837. -> 573
1838. -> 573
1839. -> 606
1840. -> 613
1841. -> 634
1842. -> 650
1843. -> 657
1844. -> 672
1845. -> 685
1846. -> 702
1847. -> 700
1848. -> 692
1849. -> 676
1850. -> 666
1851. -> 646
1852. -> 654
1853. -> 664
1854. -> 664
1855. -> 652
1856. -> 662
1857. -> 673
1858. -> 662
1859. -> 657
1860. -> 636
1861. -> 606
1862. -> 626
1863. -> 622
1864. -> 624
1865. -> 609
1866. -> 614
1867. -> 621
1868. -> 631
1869. -> 622
1870. -> 635
1871. -> 665
1872. -> 660
1873. -> 663
1874. -> 685
1875. -> 694
1876. -> 684
1877. -> 698
1878. -> 687
1879. -> 729
1880. -> 775
1881. -> 782
1882. -> 796
1883. -> 807
1884. -> 810
1885. -> 803
1886. -> 818
1887. -> 832
1888. -> 837
1889. -> 854
1890. -> 882
1891. -> 893
1892. -> 860
1893. -> 870
1894. -> 852
1896. -> 863
1897. -> 860
1898. -> 875
1899. -> 876
1900. -> 881
1901. -> 895
1902. -> 902
1903. -> 911
1904. -> 954
1905. -> 978
1906. -> 971
1907. -> 940
1908. -> 945
1909. -> 957
1910. -> 971
1911. -> 974
1912. -> 974
1913. -> 1011
1914. -> 1019
1915. -> 1021
1916. -> 1030
1917. -> 1023
1918. -> 1023
1919. -> 1061
1920. -> 1058
1921. -> 1078
1922. -> 1079
1923. -> 1075
1924. -> 1061
1925. -> 1054
1926. -> 1059
1927. -> 1039
1928. -> 1049
1929. -> 1043
1930. -> 1042
1931. -> 1036
1932. -> 1037
1933. -> 1025
1934. -> 1005
1935. -> 996
1936. -> 993
1937. -> 982
1938. -> 984
1939. -> 962
1940. -> 967
1941. -> 980
1942. -> 973
1943. -> 972
1944. -> 978
1945. -> 1034
1946. -> 1077
1947. -> 1040
1948. -> 1060
1949. -> 1095
1950. -> 1109
1951. -> 1110
1952. -> 1121
1953. -> 1152
1954. -> 1164
1955. -> 1181