Het voorspoedige verloop van de oorlog voor Duitsland en de toenemende weerstand van de Nederlanders tegen de bezetters bracht de Duitsers steeds meer tot dwang, hardere maatregelen en toenemende invloed op het (lokaal) bestuur. In augustus 1941 meenden de Duitsers dat de tijd gekomen was om het bestuur, landelijk, provinciaal en lokaal, gelijk te schakelen; dat wil zeggen het leidersbeginsel in te voeren. Op 11 augustus vaardigde Reichskommissar Seyss-Inquart een verordening uit waarin op eufemistische wijze 'bijzondere maatregelen op administratief rechterlijk gebied' werden aangekondigd.11)

Voor het gemeentelijk bestuur betekende de verordening, dat het college van burgemeester en wethouders, de gemeenteraad en de gemeentelijke commissies werden uitgeschakeld. Artikel 3 bepaalde dat de taken van de gemeenteraad en het college van burgemeester en wethouders werden waargenomen door de burgemeester. De wethouders bleven op hun post maar hun functie werd nu omschreven als het 'vertegenwoordigen van de burgemeester bij het besturen'. In theorie verloren zij alle zeggenschap. Daarnaast kreeg de burgemeester het recht om raadslieden te benoemen. Deze mochten raad geven en voorstellen doen. Op de vergaderingen met de raadslieden kon echter niet worden gestemd noch konden er besluiten worden genomen. Bovendien was de burgemeester niet verplicht om raadslieden te benoemen of een vergadering bijeen te roepen voor overleg. In Zaltbommel zijn voor zover bekend geen raadslieden benoemd.12) Alle besluitvorming kwam aldus in handen van de burgemeester, liefst een duitsgezinde. De controle op de besluitvorming door de burgemeester werd opgedragen aan een 'toezicht houdend orgaan', de commissaris der provincie. De verordening trad in werking op 1 september 1941.13) De laatste raadsvergadering in Bommel had plaats op 30 augustus.14) Helaas zijn van deze vergadering geen notulen gemaakt.

In Zaltbommel bleven burgemeester H.B. Tutein-Nolthenius en de wethouders G. van der Leeden en J. Mooring in functie. Een enkele maal overlegde de burgemeester toch met zijn wethouders zodat er eigenlijk sprake was van een - verboden - vergadering van het oude college.15) Enkele maanden na het inwerking treden van de verordening toonden de Duitse autoriteiten zich niet tevreden over het optreden van de Bommelse burgemeester. Misschien verleende Tutein-Nolthenius niet genoeg medewerking. Daarnaast wilde zij ook de collaborerende Nationaal Socialistische Beweging (NSB), inmiddels de enig toegestane 'partij', meer vaste voet in de Bommelerwaard laten krijgen. Als enige stad en centrumgemeente in de Bommelerwaard leek Zaltbommel hiervoor uitstekend geschikt. Bij besluit van 19 januari 1942 werd de burgemeester ontslagen met ingang van 30 januari.16) Kort daarop werd hij geïnterneerd in het gijzelaarskamp St. Michielsgestel. Tot aan de benoeming (april 1942) van de nieuwe burgemeester, de NSB'er J. Boll, trad oud raadslid R. Rutgers op als loco-burgemeester.