Door de toenemende oorlogsdreiging vanuit het naburige Duitsland besloot de Nederlandse regering op 24 augustus 1939 tot de afkondiging van een voormobilisatie, vier dagen later gevolgd door een algemene mobilisatie. In Zaltbommel werden de bekendmakingen aan het bordes van het gemeentehuis opgehangen; de eerste directe confrontatie voor de Bommelaren met een mogelijke oorlog. Een week later, op 1 september, vielen de Duitse legers Polen binnen. Dezelfde dag werd Nederland met onmiddellijke ingang in 'staat van oorlog' verklaard. Op 6 september werd deze bijzondere rechtstoestand voor onbepaalde tijd verlengd. Met de afkondiging van de staat van oorlog kreeg het militaire gezag speciale bevoegdheden. Volgens de oorlogswet van 1899 kon het maatregelen nemen buiten het civiel bestuur om, onder andere voor de inrichting van militaire stellingen. Bij Zaltbommel werden soldaten, voornamelijk spoorwegtroepen, met luchtafweer gelegerd ter bescherming van de spoor- en verkeersbrug.2) De toenemende spanningen in april 1940 deden de regering besluiten tot de afkondiging van 'de staat van beleg', waardoor het militair gezag nog meer bevoegdheden kreeg.3)

In de vroege ochtend van de 10de mei 1940 trokken Duitse Wehrmacht- en SS-soldaten de Nederlandse grens over. Binnen enkele dagen was het verzet van het zwak getrainde en bewapende Nederlandse leger gebroken. Na het opblazen van de bruggen bij Hedel, Heusden en Zaltbommel, tijdens de tweede oorlogsdag, ging het oorlogsgeweld aan de Bommelerwaard voorbij en bleven de gemeenten in de waard verstoken van vrijwel alle informatie. Dinsdag 14 mei, de vijfde oorlogsdag, kwam de gemeenteraad van Zaltbommel in spoedzitting bijeen. In de vergadering werd voorgesteld, er vanuit gaande dat de oorlog nog enige tijd zou duren, een 'commissie van bijstand in oorlogstijd' te vormen. Die kreeg de bevoegdheid om zelf subcommissies te benoemen voor specifieke doeleinden. De benoeming bleek overbodig. Nog tijdens de vergadering kwam de 'jobstijding' dat de Nederlandse legerleiding had gecapituleerd.4)

De komst van de Duitse legers in mei 1940 en de daarop volgende bezetting bracht in eerste instantie geen veranderingen met zich mee voor het plaatselijke bestuur.5) Het Nederlandse bestuursapparaat bleef geheel intact, met uitzondering van de regering. Na de vlucht van de koninklijke familie en het kabinet op 13 mei naar Engeland werd het regeringsgezag 'tijdelijk' overgedragen aan de opperbevelhebber van het Nederlandse leger, generaal Winkelman. De achtergebleven secretarissen-generaal van de diverse ministeries waren nu de hoogste ambtenaren. Zij werden na de capitulatie van Nederland uiteindelijk ondergeschikt gemaakt aan een nieuw burgerlijk bestuur onder leiding van een Reichskommissar (Arthur Seyss-Inquart) die direct verantwoording verschuldigd was aan Hitler. Seyss-Inquart had een aantal medewerkers naast zich, de Generalkommissäre, voor diverse bestuurlijke taken.6)
Met een voorzichtige politiek trachtte de bezetter de Nederlanders te winnen voor het Nationaal-Socialistische ideeëngoed en hen in te schakelen ten behoeve van de Duitse oorlogseconomie. In de eerste maanden gaven de nog gematigde maatregelen geen aanleiding vanuit bestuurlijk Nederland tot protest of verzet tegen de nieuwe heren. De meeste bestuurders en ambtenaren bleven op hun plaats. Rust, orde en herstel van het maatschappelijk leven van vóór de oorlogsdagen was het motto.7) Illustratief is de bekendmaking van de burgemeester van Zaltbommel op 15 mei waarin hij de bevolking verzocht niet te roddelen maar door snel aan het werk te gaan 'het normale leven weer zo vlug mogelijk te herstellen'.8) Blijkbaar dachten sommige (jonge) Bommelaren daar anders over. Op 6 juli liet de burgemeester van Waardenburg aan zijn Bommelse collega berichten dat er op de H.B.S. in Zaltbommel een 'Antimoffenclub' werd opgericht. Er circuleerden lijsten op de school met het verzoek deze te tekenen.9) Het ambtenarenkorps gedroeg zich wel naar de nieuwe regels. In oktober 1940 ondertekenden zij allemaal de zogenaamde 'niet-jood verklaring'.10)