Archieven

 

Uw zoekacties: De Olijftak, 1872; p. 159

De Olijftak

beacon
1  records
 
 
DOT_1872 De Olijftak
Erfgoedstuk
Tijdschriftpagina
De Olijftak, 1872; p. 159
Naam tijdschrift:
De Olijftak
Pagina:
159
Datum:
1872
Jaargang:
1872
Is onderdeel van:
DE OLIJFTAK .
7
Rotterdam , waar hij in 1773 den schouwburg opende .
Het zou meer tot de geschiedenis van het Vaderlandsch tooneel behooren , indien wij nagingen hoe Punt's optreden te Rotterdam tot de schoone ontwikkeling van de kunst aldaar onder Corver , en later onderWard Bingley en andere eerste sterren van het Vaderlandsch tooneel heeft kunnen bijdragen . Wij bepalen ons thans meer tot het gebouw van den vermaarden ouden /' Amsterdamschen schouw-burg ( schouwburg ) " in zijn oorsprong , uitbreiding , en ondergang : thans , na eene eeuw , is men bezig het meer waardig te doen herrijzen , nadat het " hulptooneel " ook weder dagen van buitengewonen luister en van verval heeft aan-schouwd ( aanschouwd ) .
Den oorsprong van den Amsterdamschen schouwburg vindt men in de Rederijkerskamers , welke in die stad echter eerst in 1518 , dat is later dan in andere plaatsen van Noord-Nederland , opkwamen en tot bloei geraakten . In die kamers vertoonde men van tijd tot tijd blij - of kluchtspelen , of zoogenaamde Baltementcn . Het was eene dier Kamers , die in Liefde bloeijende , welke in het laatste vierendeel der 16e eeuw zooveel tot ontbolstering en bloei van de Nederlandsche taal - en letterkunde toe-bracht ( toebracht ) ; ja , zij kon als " eene doorluchte school onzer Landtale » worden aangemerkt ; daarin arbeidden Spieghel , Koornhert , Roemer Visscher met vereende krachten , en daarin oefenden zich Vondel en Hooft in die taal , welke door hun genie een nieuwe vlucht en ongekende gespierdheid erlangen zou . Het getal Rederijkerskamers te Amsterdam werd door een paar uit België vermeer-derd ( vermeerderd ) , aldaar in 1585 , na het overgaan van Antwerpen , overgekomen . Kort voor en na 1600 werden door de Oude Kamer reeds twee treurspelen van Hooft , Achilles en Polyxena en Theseus en Ariadne , vertoond . Twaalf jaren later voerde de Brabantsche Kamer Uit levender Jonst Vondel's Pascha ten tooneele . Ook Brederode's « spelen " werden vertoond .
De kosten die op het spelen liepen , werden een tijd luuj i'.'.A.r de " Kameristen " zelve of door de Stad gedra-gen ( gedragen ) , welk laatste zeker ten aanzien der Oude Kamer het geval was . Alreeds vóór 1615 was het wel gebrui-kelijk ( gebruikelijk ) , dat mende toeschouwers betalen liet , doch de op-brengst ( opbrengst ) stond men af voor een weldadig doel : men keerde toch de ontvangen penningen uit aan het Oude Mannen-huis ( Mannenhuis ) , welks regenten daarentegen ook de kosten die op het spelen liepen , voor hunne rekening moesten nemen . In minder dan tien maanden van een speelseizoen beliep het zuiver voordeel ruim tweeduizend gulden ; waarbij nog kwam dat de Kamer in kleederen en andere behoeften merkelijk was verrijkt . Door deze uitkomsten aangespoord , hield Coster zieh , omstreeks 1616 , bezig met het denk-beeld ( denkbeeld ) tot het oprichten van eene nieuwe Kamer , de " Academie " geheeten , waardoor hij , met behulp der Oude Kamer , een geheel Godshuis hoopte te kunnen steunen en onderhouden . Dit ontwerp kwam , dank zij de medewerking van verscheiden geleerde en vermogende lieden , tot uitvoering ; de Regeering stond aan Coster een erf ( op de Keizersgracht tusschen de Beeren - en Runstraten ) af , en hier werd de Academie , ook wel de Duilsche of Nederduitsche Academie genoemd , gesticht . Reeds in het jaar 1617 werd die ingewijd door een voorspel , Appollo genaamd , en door Suffridus Sixtinus vervaardigd ; ook speelde men daarna een treurspel , ten titel voerende de Moord beghaan aan Willem , Prinse van Oranje , hetwelk door G . Van Hoghendorp gedicht , en in dat jaar gedrukt was . Daags daarna vertoonde men Warenar met de Pol , een bekend blijspel van den drossaard Hooft .
De Regenten van het Burger-Weeshuis sloten , den 23en Sept . 1617 , met Samuel Coster eene overeenkomst wegens het spelen op zijne Academie . Daarin werd bepaald , dat het Weeshuis al de kosten dragen , en , gedurende de eerste zes jaren , een derde gedeelte van het voordeel genieten zou , terwijl de twee overige derde-deelen ( derdedeelen ) aan Coster zouden worden gelaten , met wien het weeshuis , na verloop van deze eerste zes jaren , gelijkehjk in de winst deelen moest . Doch in 1622 kwam men nader overeen , dat het weeshuis de Academie met al
den toestel tot het uitvoeren der spelen overnemen zou , waarvoor aan Coster eene som van / 6850 werd toegekend . Inmiddels waren de andere Rederijkerkamers ook voortgegaan , met spelen , en de onderling bestaande wedijver en oneenigheid nam derwijze toe , dat zij elkan-der ( elkander ) de beste tooneelspelers onttrokken en op andere wijze benadeelden . Daaraan kwam niet eerder een einde , dan toen de Brabantsche kamer Uit leoender Jonst in 1632 was teniet gegaan , en de Oude Kamer met de Academie door bemiddeling der stedelijke regeering vereenigd werd . De Academie van Coster had , van hare eerste oprichting af , tot Blazoen gehad een Bijenkorf met het woord IJver ; maar nu vond men goed hetzelve met het Blazoen der Oude Kamer in Liefde bloeijende samen te voegen , door den Egelantier om den Bijenkorf te vlechten , en van de twee zinspreuken deze ééne te maken : Door Yver , of : Yvbr in liefde bloeijende . De twee Gods-huizen ( Godshuizen ) lieten nu gezamenlijk ook een nieuw gebouw stichten , dat in het laatst van het jaar 1637 voltrokken werd , en sedert dien tijd heeft de Academie den naam van Schouwburg gedragen . Het nieuwe gebouw werd , den 3en Januari 1638 , ingewijd met Vondei's Gijsbrecht van Aemstel , het beroemde treurspel , dat nog altijd op den vaderlandschen schouwburg gebleven en , zelfs uit een staatsrechtelijk en geschiedkundig oogpunt , door Jonas Daniel Meijer tot het onderwerp van zijn onder-zoek ( onderzoek ) gemaakt is .
In het jaar 1664 werd dit gebouw geheel gesloopt ; aan den nieuwen schouwburg werd , den 24 Maart des gemelden jaars , door de dichteres Maria Vos , dochter van den bekenden dichter Jan Vos , de eerste steen gelegd . Alles werd toen merkelijk verbeterd ; men trok van de in Italië gedane vorderingen in de machineriën partij , maakte het tooneel beweegbaar ; aan alles werd veel luister bijgezet , zoodat deze verandering aan beide Godshuizen op ruim 36,000 gulden te staan kwam . Van tijd tot tijd werden nog vele verbeteringen aangebracht , o . a . in 1765 het voorgebouw meer uitgetimmerd en ook in 17/1 onderging het gebouw vele verfraaiing en wijziging . Den 7 Januari 1738 , vier dagen na het honderdjarig bestaan van dit gebouw , werd het eeuwgetijde van zijne stichting plechtig gevierd , en 25 jaren later , nogmaals zijne oprichting feestelijk herdacht . Behalve de gelegen-heidsstukken ( gelegenheidsstukken ) , werden opgevoerd : in 1738 een treurspel van Pieter Langendijk , Julius Cesar en Cato ; en in 1763 , een treurspel , genaamd Polyeucte , Armenisch Martelaar , door Frans Rijk .
Ofschoon wij nu , zooals we reeds opmerkten , niet in de geschiedenis van het Vaderlandsch tooneel komen , zoo stippen wij echter hier nog aan , " dat de eerste tooneel-spelers ( tooneelspelers ) van Coster's Academie waren ongeletterde men-schen ( menschen ) , die niet dan naar een zeer gebrekkige hand-leiding ( handleiding ) , hunne kunst beoefenden en zieh bloot uit liefhebberij der goed - en afkeuring hunner stadgenooten prijs gaven , zonder daarbij eenig geldelijk oordeel , veel minder een levensbestaan te beoogen ; want de meesten hunner zoowel als hunne opvolgers in later jaren , oefen-den ( oefenden ) daartoe een burgernering of bedrijf uit ." De entree-gelden ( entreegelden ) , zooals boven vermeld is , voor weldadige stich-tingen ( stichtingen ) bestemd , bestonden aanvankelijk maar uit eenige stuivers als schadevergoeding . " Dat het pecunieele voordeel , aan den stand van Tooneelspeler verknocht , bij ons te lande , van oudsher , zeer gering is geweest , blijkt bovendien , onder anderen , daaruit , dat toen de gemelde Academie reeds meer dan tachtig jaren in een openlijken Schouwburg herschapen was , de Tooneelspeler De Ridder ( die een vrij goed comicus schijnt geweest zijn ) voor eiken avond waarop hij speelde , met f 1.50 beloond werd , en nimmer meer daarvoor heeft mogen genieten dan in 1743 ( drie jaren voor zijn dood ), toen deze som tot f 4 verhoogd was . Er moet dus waarlijk ook hier wel een hooger en edeler prikkel ter volharding bestaan bebben dan de blinkende Mammon , die Afgod onzer dagen !"
Voorbeeld : Klik op de tekst voor meer
laatste wijziging 06-06-2023
1 gedigitaliseerd
 
 
 

Deze site plaatst cookies ten behoeve van het optimaliseren en verbeteren van onze digitale dienstverlening.
Dit gebeurt anoniem. Door gebruik te maken van deze website ga je daarmee akkoord. Lees er meer over in ons privacy statement

Ik snap het