Archieven

 

Uw zoekacties: Archief van het Departement Rossum, Hurwenen, Heerewaarden e...

3010 Archief van het Departement Rossum, Hurwenen, Heerewaarden en Driel van de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen, 1863 - 1890

Uitleg bij archieftoegang

Een archieftoegang geeft uitgebreide informatie over een bepaald archief.

Een archieftoegang bestaat over het algemeen uit de navolgende onderdelen:

• Kenmerken van het archief
• Inleiding op het archief
• Inventaris of plaatsingslijst
• Eventueel bijlagen

De kenmerken van het archief zijn o.m. de omvang, vindplaats, beschikbaarheid, openbaarheid en andere.

De inleiding op het archief bevat interessante informatie over de geschiedenis van het archief, achtergronden van de archiefvormer en kan ook aanwijzingen voor het gebruik bevatten.

De inventaris of plaatsingslijst is een hiërarchisch opgebouwd overzicht van beschreven archiefstukken. De beschrijvingen zijn formeel en globaal. Het lezen en begrijpen van een inventaris behoeft enige oefening en ervaring.

Bij het zoeken in de inventaris wordt de hiërarchie gevolgd. De rubrieken in de inventaris maken deel uit van de beschrijving op een lager niveau. Komt de zoekterm in een hoger niveau voor, dan voldoen onderliggende niveaus ook aan de zoekvraag.

beacon
 
 
Toelichting
De Maatschappij tot Nut van het Algemeen werd opgericht in 1784 en stelde zich ten doel de 'bevordering van het verstandelijke, zedelijke en maatschappelijke welzijn van het volk zonder te treden in geschillen betreffende godsdienst of politiek'. (Zie 3010-1) Middelen om dit doel te bereiken waren onder andere het stichten en in standhouden van scholen, spaarkassen, ziekenfondsen, volksbibliotheken of leesinrichtingen, het uitgeven en verspreiden van boeken, het belonen van edelmoedige daden met medailles of getuigschriften en het organiseren van lezingen en voordrachten.
Op veel plaatsen in het land werden afdelingen opgericht, departementen genaamd. Op 13 november 1863 kwam er ook een departement Rossum, Hurwenen, Heerewaarden en Driel tot stand. (Zie 3010-1, 4) Zelden werd het departement met die lange naam aangeduid. Vaker met 'Rossum en omgeving' of 'Rossum en omliggende dorpen', maar meestal met 'Rossum c.a.'. De initiatiefnemers waren J.J. le Roy (predikant te Heerewaarden), J. Jongeneel (predikant te Hurwenen), A. Ambrosius (steenfabrikant te Heerewaarden), dr. H.L. Braam, J.W. Dingemans, G.H. van Hoften (hoofdonderwijzer te Rossum), D. van Avezaat van der Kaaij, G.G. van der Kaaij, H. Matthijs, H. van de Pol en J. Enslie (burgemeester van Rossum). De oprichtingsvergadering in het lokaal van kastelein A. van Bergen te Rossum werd bijgewoond door 21 leden. Bij de erkenning van het departement door het hoofdbestuur in mei 1864 was het ledental gegroeid tot 39.
Het departement organiseerde literaire voordrachten van proza en poëzie en lezingen over de meest uiteenlopende culturele, technische en maatschappelijke onderwerpen. De lezingen en voordrachten werden gehouden in Rossum en waren toegankelijk voor leden (regelmatig waren er avonden waarop ook hun echtgenotes werden genodigd) en introducees. Ze werden verzorgd door gastsprekers of door leden, die soms ook uit eigen (literair) werk voordroegen.
Aanvankelijk bleef het voornamelijk bij gezellige en leerzame avonden, later kwamen er ook andere aktiviteiten. Zo werd er in 1865 een departementale volksbibliotheek opgericht, die eind jaren tachtig enkele honderden boeken telde die men aan ongeveer 100 gezinnen uitleende waarvan, volgens de jaarverslagen, tweederde tot de 'arbeidende klasse' behoorde. (Zie 3010-5) Er werden plannen ontworpen om een bewaarschool, een spaarbank en een schoolverbond (een vereniging tot bevordering van het schoolbezoek) op te richten, maar tot daadwerkelijke uitvoering hiervan kwam het niet. (Zie 3010-4) Wel kwam het in 1869 tot de oprichting van een Naai- en Breischool voor meisjes uit de 'on- en minvermogende klasse'. In een door de gemeente te beschikking gesteld schoollokaal werd in de wintermaanden gedurende 20 uur per week gratis les gegeven. Voor de periode 1885-1888 weten we dat er jaarlijks 40 meisjes gebruik maakten van deze scholing. (Zie 3010-5)
Slechts betrekkelijk kort heeft het departement gebloeid. Het elan waarmee de zaak was begonnen ebde al snel weg. Plannen werden er veel gemaakt, uitgevoerd slechts enkele. Waarschijnlijk ervaarden de leden die van buiten Rossum kwamen de afstand tot die plaats, vooral in het winterseizoen, als bezwaarlijk. In de vergadering van 29-04-1864 beklaagde A. Ambrosius zich er over 'dat de secretaris niet betere zorgt voor het nakomen der bepaling, dat de vergaderingen met dames zullen gehouden worden op den Donderdag die het digst bij volle (lichte) maan invalt. Hij verklaart zich bepaald ongenegen om ter wille van het Nut zijn hals te breken.' (Zie 3010-4)
Dat alle activiteiten in Rossum plaatsvonden, niet alleen de vergaderingen maar ook de exploitatie van de Volksbibliotheek en de Naai- en Breischool zal ook niet bevorderlijk hebben gewerkt voor het aantrekken van leden van buiten Rossum. Een voorstel uit 1870 in de vergadering van 5 mei om ook in de andere plaatsen wintervergaderingen te houden werd verworpen. (Zie 3010-4) Overigens telde het departement in 1867 ook 4 leden uit Varik, maar in 1870 was dat Varikse 'contingent' reeds geslonken tot 1 lid. Daarna vermelden de ledenlijsten geen leden meer van boven de Waal. (Zie 3010-35) Het verval van het departement blijkt uit de ontwikkeling van het ledenbestand in de loop der jaren. Langzaam maar zeker liep dit terug van 40 in 1867, 33 in 1877, 24 in 1884 tot 14 bij de opheffing in 1890. (Zie 3010-35) De knallende ruzie met een van de oprichters, J. Enslie (burgemeester van Rossum) die begin 1881 zijn lidmaatschap opzegde (Zie 3010-36), zal de verdere ontwikkeling van het departement geen goed gedaan hebben. (Zie 3010-4, 37)
In de vergadering van 3 april 1890 waar tot opheffing van het departement werd besloten, bepaalde de vergadering dat het archief 'in het raadhuis der gemeente zal worden gedeponeerd'. (Zie 3010-4) Het materieel in redelijke staat verkerende archief is een nadere bestudering zeker waard. Het bevat interessante gegevens over de culturele en maatschappelijke belangstelling en aktiviteiten van een groep gegoeden in Rossum en omstreken in de periode 1863-1890.
De omvang van het archief bedraagt 0,12 m. (43 inventarisnummers). Aan de openbaarheid zijn geen beperkingen gesteld.
J.J.A. Buylinckx
Inventaris

Kenmerken

Verversingsgraad:
onregelmatig
Taal:
Nederlands
Openbaarheid:
Er zijn geen beperkingen aan de openbaarheid gesteld.
Omvang in meters:
0,12
Gevonden archiefstukken
Uw zoekterm komt voor in de titel en/of de kenmerken van deze archieftoegang.