Archieven

 

Uw zoekacties: Archief van de Hervormde gemeente Nederhemert, 1752 - 2004

3293 Archief van de Hervormde gemeente Nederhemert, 1752 - 2004

Uitleg bij archieftoegang

Een archieftoegang geeft uitgebreide informatie over een bepaald archief.

Een archieftoegang bestaat over het algemeen uit de navolgende onderdelen:

• Kenmerken van het archief
• Inleiding op het archief
• Inventaris of plaatsingslijst
• Eventueel bijlagen

De kenmerken van het archief zijn o.m. de omvang, vindplaats, beschikbaarheid, openbaarheid en andere.

De inleiding op het archief bevat interessante informatie over de geschiedenis van het archief, achtergronden van de archiefvormer en kan ook aanwijzingen voor het gebruik bevatten.

De inventaris of plaatsingslijst is een hiërarchisch opgebouwd overzicht van beschreven archiefstukken. De beschrijvingen zijn formeel en globaal. Het lezen en begrijpen van een inventaris behoeft enige oefening en ervaring.

Bij het zoeken in de inventaris wordt de hiërarchie gevolgd. De rubrieken in de inventaris maken deel uit van de beschrijving op een lager niveau. Komt de zoekterm in een hoger niveau voor, dan voldoen onderliggende niveaus ook aan de zoekvraag.

beacon
 
 
Inleiding
2. Context
2.2. Institutionele geschiedenis
3293 Archief van de Hervormde gemeente Nederhemert, 1752 - 2004
Inleiding
2. Context
2.2.
Institutionele geschiedenis
De Nederlandse Hervormde Gemeente heeft twee kerken, één in Nederhemert-Noord en één in Nederhemert-Zuid (het Eiland). De kerk in zuid was de oorspronkelijke hoofdkerk. De beide delen van het dorp werden pas in 1480 van elkaar gescheiden door dat de loop van de Maas toen werd gewijzigd en de rivier niet meer ten zuiden van het dorp richting Heusden stroomde, maar het dorp doorsneed en verdeelde tussen Nederhemert-Noord en Nederhemert-Zuid. Sindsdien wordt is er een veer tussen beide delen van het dorp. In het kader van de maasmondwerken (beëindigd in 1904) werd de oude stroombedding, die sinds 1480 was verland, hersteld en werd de maasbocht ter hoogte van Well afgedamd. Sindsdien stroomt niet meer de Maas, maar de Afgedamde Maas tussen noord en zuid.

De van oorsprong katholieke kerk in Nederhemert-Zuid was gewijd aan de H. Servatius en dateert uit de Middeleeuwen. Jan van Hemert en zijn vrouw Sophia stichtten in 1474 een kapittel van acht kanunniken verbonden aan die kerk. Wanneer het kapittel is opgeheven is niet precies bekend, maar vanaf 1571 wordt het niet meer in de bronnen genoemd en na de inname door de geuzen in 1572 van Zaltbommel werden al snel de katholieke instellingen in de Bommelerwaard opgeheven. Kuys veronderstelt dat het kapittel in ieder geval ontbonden was in 1583. * 


Door de overgang in 1572 naar de zijde van de opstandelingen tegen Spanje, kwam de Bommelerwaard los te staan van de, vooralsnog Spaans gebleven, rest van Gelderland. Dat had onder meer tot gevolg dat de streek kerkelijk gezien werd ingedeeld bij Holland en tot de classis Dordrecht ging behoren. Vanaf 1578 maakte Bommel en de Bommelerwaard deel uit van de classis Gorcum, waartoe ook Heusden, Woudrichem, Vianen, Culemborg, Buren, Leerdam, Asperen, Heukelum, en alle onderhorige dorpen, hoorden. Nadat de Bommelerwaard weer Gelders was geworden in 1602 (de reductie van Bommel), werd de streek een onderdeel van de classis Nijmegen. Van die classis splitste zich echter al in 1606 de nieuwe classis Tiel-Bommel af. Op 20 september 1614 gingen Tiel en Bommel ieder afzonderlijk een classis vormen. De Hervormde Gemeente Nederhemert maakte vanaf toen dus onderdeel uit van de Classis Bommel. * 
De van oorsprong katholieke kerk werd in 1633 in gebruik genomen voor de Hervormde eredienst. Vooral het het schip van de kerk werd toen ingrijpend hersteld omdat het gebouw op het einde van de 16e eeuw veel geleden had vanwege oorlogsomstandigheden. *  De eerste predikant was van 1631-1637 Hendrik Jansz van Gemert. *  Vóór 1631 werd Nederhemert bediend door de predikanten van Heusden, die ook nog een tijdlang ná 1631 diensten verzorgden op Fort Nederhemert, wat aanleiding gaf tot problemen met de predikant en de hervormde gemeente van Nederhemert, waarin de Classis Bommel probeerde te bemiddelen. * 
Vanaf 1798 is de toren, waarvan het onderste gedeelte terug gaat tot ongeveer 1300, eigendom van de burgerlijke gemeente. Tot 1955 was dat de gemeente Nederhemert, daarna de gemeente Kerkwijk en vanaf de gemeentelijke herindeling van 1 januari 1999 is dat de gemeente Zaltbommel.

Al voor de scheiding van de beide delen van het dorp op het einde van de vijftiende eeuw was er in het noordelijk gedeelte van het dorp een kapel, toegewijd aan de H. Georgius. Aangenomen wordt dat die kapel in dezelfde tijd als de kerk in Zuid in het begin van de jaren dertig van de 17e eeuw overging in handen van de gereformeerde (hervormde) gemeente. Die kapel brandde in 1678 af, waarna er in 1685 een hervormd kerkgebouw werd gesticht. Omdat dit kerkje te klein werd voor de groeiende gemeente, werd de huidige kerk in Nederhemert-Noord gebouwd, die in 1777 in gebruik is genomen. *  In 1958 is aan de kerk in Nederhemert-Noord een vergaderlokaal / consistorie gebouwd en in de jaren tachtig van de twintigste eeuw is die kerk aanzienlijk uitgebreid. * 

De toren van de kerk in Nederhemert-Zuid is op het einde van de Tweede Wereldoorlog door de Duitsers opgeblazen en viel direct ten zuiden van de kerk. Daardoor werd ook een groot gedeelte van het schip verwoest. Alleen de absis van de kerk werd deels gespaard. Na de oorlog is dat deel van de kerk gerestaureerd, van de rest zijn momenteel alleen de fundamenten tot iets boven maaiveldhoogte zichtbaar. * 

Na de kerksplitsing van 2004 (ontstaan PKN; zie hierna) kwamen de beide kerkgebouwen in handen van de Hersteld Hervormde Gemeente Nederhemert.
De Hervormde Gemeente Nederhemert behoorde tot de Gereformeerde Bond binnen de Nederlandse Hervormde Kerk. Per 1 mei 2004 fuseerden de Nederlandse Hervormde Kerk, de Gereformeerde Kerken in Nederland en de Evangelisch-Lutherse Kerk in het Koninkrijk der Nederlanden tot de Protestantse Kerk in Nederland (PKN). Wegens gewetensbezwaren kon een groot deel van de leden en de toenmalige predikant van Hervormde Gemeente Nederhemert zich niet verenigingen met de fusie en ze besloten verder te gaan in hersteld verband binnen de Hersteld Hervormde Kerk. Er waren te weinig leden die wel binnen de PKN wilden blijven om blijvend een levensvatbare eigen hervormde gemeente te vormen. Deze leden sloten zich in meerderheid aan bij de Hervormde Gemeente Bruchem en Kerkwijk-Delwijnen. De naam van die gemeente daarom formeel gewijzigd in "Bruchem en Kerkwijk-Delwijnen-Nederhemert".

Bij het splitsingsproces tussen herstelden en PKN-ers werd besloten het archief van de Hervormde Gemeente Nederhemert af te sluiten per de splitsingsdatum van 1 mei 2004. Dat afgesloten archief werd in 2011 door de Hersteld Hervormde Gemeente Nederhemert overgedragen aan de "Hervormde Gemeente Bruchem en Kerkwijk-Delwijnen-Nederhemert", als rechtsopvolger van de (oude) Hervormde Gemeente Nederhemert. Daarbij werd afgesproken dat de Hersteld Hervormde Gemeente Nederhemert na afspraak ten allen tijde inzage zou krijgen in het overgedragen archief. Het afgesloten archief werd vervolgens nog in datzelfde jaar in bewaring te geven bij het toenmalige Streekarchief Bommelerwaard (per 1 januari 2014 opgegaan in het Regionaal Archief Rivierenland).

Kenmerken

Status toegang:
Definitieve toegang / toegang afgerond
Verversingsgraad:
onregelmatig
Taal:
Nederlands
Openbaarheid:
Stukken jonger dan 50 jaar alleen ter inzage met toestemming Hervormde Gemeente Nederhemert. Sommige stukken in verband met privacywetgeving pas openbaar na 110 jaar.
Omvang in meters:
375