Archieven

Duurzaam webadres

Mijn Studiezaal

Stel een vraag of plaats een opmerking op de tijdlijn

Reageren

Stuur een reactie naar Regionaal Archief Rivierenland

Inleiding

1. De classis Bommel

2. Het archief

3153 Archief van de Classis Bommel van de Nederlandse Hervormde Kerk, (1612) 1615 - 2009

Inleiding

Delen

Duurzaam webadres

Mijn Studiezaal

Stel een vraag of plaats een opmerking op de tijdlijn

Reageren

Stuur een reactie naar Regionaal Archief Rivierenland

Het archief

laatste wijziging 15-12-2022

Het archief berustte tot 1971 in de St. Maartenskerk te Zaltbommel (3). In dat jaar werd het archief overgebracht naar de archiefkluis in het kerkelijk bureau te Tiel. Het archief werd op de vloer van de kluis op een grote hoop gestapeld. Een schriftelijke overeenkomst over de overbrenging van het archief werd niet opgemaakt (4). In Tiel liep het archief helaas zware vochtschade op. Die vochtschade leidde tot schimmelvorming. Door een scriba van de classis, die in Neerijnen woonde, is het archief later vanuit Tiel overgebracht naar de archiefbewaarplaats van de gemeente Neerijnen. Het archief is vanuit die bewaarplaats in 1994 in bewaring gegeven bij het Streekarchief Bommelerwaard te Zaltbommel. Per 1 januari 2014 is het Streekarchief Bommelerwaard samengevoegd met het Regionaal Archief Rivierenland te Tiel. Het archief is toen overgebracht naar de centrale bewaarplaats te Tiel.

Daar bleek het allereerst noodzakelijk om het archief weer op de volgorde te zetten van de inventaris uit 1951 (zie over die inventaris hieronder). De volgorde van de stukken was danig verstoord. Bij dat werk bleek dat van die inventaris de nummers 3153/17, 3153/75, 3153/94, 3153/122, 3153/132, 3153/158, 3153/165, 3153/211 en 3153/265 niet meer aanwezig waren. De nummers 3153/122 en 3153/158 doken op in de aanvulling die eind 1996 werd ontvangen. De overige nummers zijn met de omschrijvingen opgenomen in de bijlagen bij deze inventaris in de hoop dat ze nog eens teruggevonden worden.

De schimmelsporen zijn zoveel mogelijk van de stukken verwijderd en werden de stukken verpakt in zuurvrije omslagen en zuurvrije archiefdozen. Pas tijdens dit werk bleek de volle omvang van de ramp die het archief heeft getroffen. Een groot aantal inventarisnummers moet hoognodig gerestaureerd worden. Het betreft de nummers: 3153/1-66, 3153/69-72, 3153/74-78, 3153/83-105, 3153/121, 3153/123, 3153/155, 3153/185. In totaal -inclusief de bijbehorende subnummers, ongeveer 150 nummers, vrijwel uitsluitend behorende tot de periode vóór 1816. Het zijn dus de meest waardevolle en oudste stukken uit het archief die het meest geleden hebben. Een aantal stukken is zo slecht dat raadpleging niet langer verantwoord is. Het papier is vervilt en bijzonder verzwakt. In de inventaris is bij de desbetreffende stukken aangegeven dat deze niet meer ter inzage worden gegeven vanwege de slechte materiële toestand. In Neerijnen is het archief wel droog geworden en de schimmels zijn, naar het zich laat aanzien, niet meer actief. Dat betekent dat de toestand van het archief niet verder achteruit gaat, zolang de aangetaste, zwakke stukken niet geraadpleegd worden.

In de jaren 1995 en 1996 werden aanvullingen ontvangen op het 'hoofdarchief'. Ze zijn beschreven in deze inventaris. Bij de laatste aanvulling kwamen ook wat stukken te voorschijn die in september 1994 bij de overbrenging van het archief' vermist werden. Ook daarna werden nog van allerlei personen en instanties aanvullingen ontvangen.

In 1995 werden door de Provinciale Archiefinspectie van Gelderland enkele stukken overgedragen. Het betrof een lijst van beursale predikanten uit 1696 en stukken over collecten in verband met de watersnood van 1757. De stukken zijn als nummers 3153/501 en 3153/502 opgenomen in deze inventaris.

In 2004 ontving het streekarchief van de Hervormde Gemeente Aalst (in de Bommelerwaard) 2 deeltjes met verslagen van vergaderingen van de Ring van Christelijke Jongelingsverenigingen op Gereformeerde Grondslag in de Bommlerwaard. Ze zijn als gedeponeerd archiefje toegevoegd aan het archief van de classis (nummers 3153/503 en 3153/5404).

In 2009 ontving het Streekarchief Bommelerwaard een aanvulling op het archief van de classis van het Regionaal Archief Rivierenland (RAR) te Tiel. Daar berusten stukken (0,40 m.) van de Ring Tuil die aan deze inventaris zijn toegevoegd. Deze stukken waren in 1992 door het RAR ontvangen van een particulier te Ophemert en waren bij het RAR door de heer H. Merkelbach globaal beschreven. Deze beschrijvingen zijn overgenomen (nummers 3153/868 - 3153/921).

Al in 1996 was gebleken dat niet alle stukken die in particulier bezit waren te Ophemert in 1992 waren overgedragen aan het RAR. In particulier bezit bleken er nog stukken te zijn van de Vereeniging van Orthodoxe Predikanten der Nederlands Hervormde Kerk in de Classis Bommel. Dankzij de bemiddeling van de heer R. van Maanen, streekachivaris van het Streekarchivariaat West Betuwe, werd toestemming verkregen om uit die stukken een drietal registers met verslagen van vergaderingen van die vereniging over de jaren 1891-1911 te fotokopiëren. Die kopieën werden toegevoegd aan dit archief. Gehoopt werd dat die kopieën nog eens vervangen zouden kunnen worden door de originele registers. Na de samenvoeging van het Streekarchief Bommelerwaard en het Regionaal Archief Rivierenland (RAR) per 1 januari 2014 bleek dat die stukken inmiddels samen met enkele andere stukken van die vereniging waren overgedragen aan het RAR. De kopieën werden toen verwijderd uit dit archief en de originelen werden er aan toegevoegd.

In 2005 is een register dat berustte in het archief van de Hervormde gemeente Kerkdriel met notulen van vergaderingen van de Ring Bommel aan het archief toegevoegd.

In 2007 heeft de Stichting Vrienden van het Streekarchief Bommelerwaard ten behoeve van het streekarchief het schoolreglement uit 1681 (3153/867) aangekocht met daarachter handtekeningen van de onderwijzers (5).

In 2012 ontving het Streekarchief Bommelerwaard een aanvulling op het archief (nummers 3153/922 - 3153/952), die door de heer S.E.M. van Doornmalen zijn beschreven. Daarbij zitten stukken tot en met 2007. Dat maakte aanpassing van de jaartallen in de titel van deze inventaris nodig. Het wil overigens geenszins zeggen dat alle te bewaren stukken van de classis tot en met 2007 nu in dit archief zijn opgenomen. Van de meest recente stukken is het vrij willekeurig welke nu wel en welke niet zijn overgedragen aan het Streekarchief.

In 2016 ontving het Regionaal Archief Rivierenland een aanvulling deze is verwerkt in invnrs. 963 - 989.

3. De inventarisatie

4. Omvang en openbaarheid

laatste wijziging 15-12-2022

939 beschreven archiefstukken

29 gedigitaliseerd

totaal 4.475 bestanden

Delen

Duurzaam webadres

Mijn Studiezaal

Stel een vraag of plaats een opmerking op de tijdlijn

Reageren

Stuur een reactie naar Regionaal Archief Rivierenland

Noten

1. L.M. Verseput, Grepen uit de geschiedenis van de Hervorming en van de Hervormde Kerk in de Bommelerwaard, in: Tussen de Voorn en Loevestein, I(1965)nr.3,p.41-44 en II(1965)nr.1,p.67-69. G. Hamoen, Gegevens betreffende de Bommelerwaard uit het classicaal archief van Heusden (1579-1602), in: Tussen de Voorn en Loevestein, VII(1971)nr.2,p.11-15. G. Hamoen, Het begin van de reformatie in de Bommelewaard, in: Tussen de Voorn en Loevestein, XX(1984)nr.52,p.1-12.

2. Zie daarvoor de in de literatuurlijst bij deze inleiding genoemde publicaties van Van Doorn, Verschoor en Ravensberger.

3. In een conflict, dat in 1643 met een overeenkomst werd beslecht, weigerde de kerkeraad van Zaltbommel de classis de toegang tot het eigen archief. Zie: A. Houtkoop, De praktijk van het Hervormd Kerkbestuur te Zaltbommel, in: Tussen de Voorn en Loevestein, IX(1974)nr.26,p.64-80.

4. Archief van de Commissie voor de Archieven van de Nederlandse Hervormde Kerk, dossier classis Bommel, verslag van een inspectiebezoek d.d. 8-7-1971 van J.G.J. van Booma. Uit andere verslagen in dit dossier blijkt dat het archief vóór 1971 in goede staat verkeerde. Expliciet wordt enkele malen vermeld dat het 'volkomen droog' was.

5. Tot het archief behoorde een formulierenboek voor schoolmeesters in de classis Bommel met handtekeningen van onderwijzers uit de jaren 1704-1784. Dat blijkt uit een artikel van M.C. Nijland in de Navorscher 45(1895)7-10. Mevr. E.P. de Booy attendeerde de archivaris van de Nederlandse Hervormde Kerk daarop bij brief d.d. 26-6-1978 (Archief van de Commissie voor de Archieven van de Nederlandse Hervormde Kerk, dossier classis Bommel). Waar dit register momenteel berust is onbekend.

6. Zie nummer 3153/252.

7. Zie de nummers 3153/83, 3153/89-3153/92; speciaal de notabene bij de nummers 3153/89-3153/90.

laatste wijziging 15-12-2022

939 beschreven archiefstukken

29 gedigitaliseerd

totaal 4.475 bestanden

Delen

Duurzaam webadres

Mijn Studiezaal

Stel een vraag of plaats een opmerking op de tijdlijn

Reageren

Stuur een reactie naar Regionaal Archief Rivierenland

Literatuur

Broeke, C. van den, Een geschiedenis van de classis : classicale typen tussen idee en werkelijkheid (1571-2004), Kampen 2005.

- Dooren, J.P. van (ed), Classicate Acta 1573-1620. Particuliere synode Zuid-Holland. I: Classis Dordrecht 1573-1600, Rijks Geschiedkundige Publicatiën, kleine serie 49
's-Gravenhage 1980. (Opmerking: Zaltbommel hoorde tot in 1579 tot de classis Dordrecht).

Hamoen, G., Overzicht vicarie-goederen Bommelerwaard, in: Tussen de Voorn en Loevestein, III(1967)nr.3, p.191 - 192.

Hamoen, G., Gegevens betreffende de Bommelerwaard uit het classicaal archief van Heusden (1579-1602), in: Tussen de Voorn en Loevestein, VII(1971)nr.2,p.11-15.

Hamoen, G., Het begin van de reformatie in de Bommelewaard, in: Tussen de Voorn en Loevestein, XX(1984)nr.52,p.1-12.

Maris, A.J., De reformatie der geestelijke en kerkelijke goederen in Gelderland : in het bijzonder in het kwartier van Nijmegen, 's-Gravenhage 1939.

Mijland, M.C. , Schoolwezen, in: De Navorscher 45(1895)7-10.

- Potjer, M., Moord en doodslag op de Gelderse en naburige synodes in de zeventiende eeuw, in: Bijdragen en Medelingen Gelre, LXXXVIII(1997)39-57.

Ravensberger, C. (ed.), Classicale Acta 1573-1620 : IX Provinciale synode Gelderland, band 1: Classis Nijmegen 1598-1620, Classis Tiel/Bommel 1606-1613, Classis Tiel 1613-1620, Classis Bommel 1614-1620, band 2: Classis Zutphen 1593-1620, Classis Over-Veluwe (Arnhem) 1598-1620, Classis Neder-veluwe (Harderwijk) 1592-1620. Rijks Geschiedkundige Publicatiën, kleine serie 111, Den Haag 2012.

Verschoor, A.J. (ed.), Classicale Acta 1573-1620 : VIII Classis Gorinchem 1579-1620, Rijks Geschiedkundige Publicatiën uitgegeven door het Instituut voor Nederlandse Geschiedenis. Kleine Serie 108, Den Haag 2008.

Verseput, M., Grepen uit de geschiedenis van de Hervorming en van de Hervormde Kerk in de Bommelerwaard, in: Tussen de Voorn en Loevestein, I(1965)nr.3,p.41-44 en II(1965)nr.1,p.67-69.

laatste wijziging 15-12-2022

939 beschreven archiefstukken

29 gedigitaliseerd

totaal 4.475 bestanden

Delen

Duurzaam webadres

Mijn Studiezaal