Archieven

 

Uw zoekacties: Archief van de dorpen Waardenburg en Neerijnen, 1677 - 1811

2125 Archief van de dorpen Waardenburg en Neerijnen, 1677 - 1811

Uitleg bij archieftoegang

Een archieftoegang geeft uitgebreide informatie over een bepaald archief.

Een archieftoegang bestaat over het algemeen uit de navolgende onderdelen:

• Kenmerken van het archief
• Inleiding op het archief
• Inventaris of plaatsingslijst
• Eventueel bijlagen

De kenmerken van het archief zijn o.m. de omvang, vindplaats, beschikbaarheid, openbaarheid en andere.

De inleiding op het archief bevat interessante informatie over de geschiedenis van het archief, achtergronden van de archiefvormer en kan ook aanwijzingen voor het gebruik bevatten.

De inventaris of plaatsingslijst is een hiërarchisch opgebouwd overzicht van beschreven archiefstukken. De beschrijvingen zijn formeel en globaal. Het lezen en begrijpen van een inventaris behoeft enige oefening en ervaring.

Bij het zoeken in de inventaris wordt de hiërarchie gevolgd. De rubrieken in de inventaris maken deel uit van de beschrijving op een lager niveau. Komt de zoekterm in een hoger niveau voor, dan voldoen onderliggende niveaus ook aan de zoekvraag.

beacon
 
 
Inleiding
1.1. Geschiedenis van Waardenburg
2125 Archief van de dorpen Waardenburg en Neerijnen, 1677 - 1811
1. Inleiding
1.1.
Geschiedenis van Waardenburg
De oorsprong van het latere dorp Waardenburg wordt gezocht in de curtis Hero, in 997 geschonken door Miles Frethebaldus aan de Utrechtse kerk. Onduidelijk is in welke mate deze veronderstelling correct is. *  Later geraakte Waardenburg in het bezit van de graven van Gelre, die in 1265 Rudolf Cock met de heerlijkheid beleenden. Tot 1401 bleven zijn nazaten in het bezit van dit leen. Via vererving kwam de heerlijkheid toen in het bezit van Johan van Broekhuijsen. Op 14 mei 1481 verhief aartshertog Maximiliaan de heerlijkheid zelfs tot een hoge heerlijkheid, met recht van galg en put. *  Dit hield in dat de heer van Waardenburg bevoegd was tot de hoge rechtspraak en halsmisdrijven (doodslag) mocht berechten. Heer van Waardenburg was sinds 1480 Gerhard of Gerard, Johans achterkleinkind. Gerhard liet bij zijn overlijden geen kinderen na. Zijn zus Walrave was getrouwd met Otto van Arckel, waardoor de heerlijkheid in Arkelse handen terechtkwam. Hertog Karel van Gelre beperkte echter in 1520 de rechtsmacht door '.. .saicken die lijff, guet, clockenslach aentreffen...' hiervan uit te zonderen. In 1521 werd Walravens broer Gerit van Arckel heer van Waardenburg, althans van de dagelijkse heerlijkheid. Toen Gerits broer Walraven trouwde met de bastaarddochter van Karel van Gelre, Katharina, was een van de huwelijksgeschenken '...die hooge heerlicheyt van den twee kerspelen Hyer ende Nederynen. ..ind die broecken aldaer, groit md cleyne...'. Tevens kwam Walraven weer in het bezit van de dagelijkse heerlijkheid.
Onder het bewind van de Van Arkels verloor Waardenburg op 29 juni 1538 de status van hoge heerlijkheid. Debet hieraan was een geschil met de stad Zaltbommel. Tevergeefs trachtte men in 1543 en 1564 de verloren status te herwinnen. * 
Inmiddels is door onderzoek van Peter van Maanen in 2017 bekend geworden dat enkele stukken van het archief van de schepenbank van Waardenburg over de jaren 1536-1539 bewaard bleven. Het is nog maar de vraag hoelang die schepenbank had gefunctioneerd en eventuele hoge heerlijksrechten op dat punt waren uitgeoefend voordat in 1533 de problemen rondom die bank ontstonden, die leidden tot het opheffen van die rechtbank. * 

In 1618 kocht Johan Vijgh de heerlijkheid, vanaf dat jaar verwisselde de heerlijkheid geregeld van eigenaar. In de tweede helft van de 18de eeuw kwam ze in het bezit van de familie Aylva en in begin 19de eeuw in het bezit van de familie Van Pallandt.
Een beschrijving uit de tweede helft van de achttiende eeuw geeft een contemporain beeld van het dorp.
'...Hiern, in de naamlijsten der predikanten Waardenburg genaamd, is een klein dorpje bezijden Neerijnen, een eind weegs van de Waaldijk binnenwaarts gelegen. Het heeft een aardig kerkje en een mooi kerkhof. De kerk wordt er door één predikant bediend. Achter de kerk staat een fraai modern landhuis, dat om zijn ligging Schuilkerk wordt genoemd. Nabij Hiern, aan de Waaldijk, ligt de Heerlijkheid Waardenburg; Hiern zelf wordt gewoonlijk ook Waardenburg genoemd. Vroeger stond er een adellijk Slot waarvan nog omvangrijke resten te zien zijn. Men tracht malkander wij ste maken dat de de beroemde dokter Faust lang op dit slot zou hebben gewoond en er toverijen zou hebben bedreven. De voormalige Heren van Waardenberg zijn met het Huis Brederode vermaagschapt geweest. .' *  .
Aanvankelijk stond Waardenburg onder de naam Hiere of Hiern. In 1265 bouwde Rudof Cock in de curtis Heyrn een kasteel genaamd Weerdenberch. Ofschoon zowel het dorp als de heerlijkheid langzamerhand de naam Waardenburg aannamen, bleef de naam Hiern in verschillende variëteiten tot in de achttiende eeuw in gebruik.
Van Berkel en Samplonius zochten de oorsprong van de naam Waardenburg in door 'berch' te vertalen niet als 'burg' (burcht/kasteel), maar als de plaats waar in 1265 de burcht gebouwd werd, namelijk '...opten berch...'. Here verklaarden ze als 'zandige heuvelrug'. Vermeulen sloot bij Van Berkel aan door 'berch' in Weerderberch/Waardenburg verklaren als een al dan niet natuurlijke terreinverhoging, in combinatie met een versterking ook bekend onder de term 'motte'. Schönfeld sloot ten dele bij Van Berkel aan als hij 'werd' in Waardenburg vertaalt als beperkte verhoging van hét terrein, al dan niet op natuurlijke wijze ontstaan. *  .
1.2. Geschiedenis van Neerijnen
1.3. Waardenburg en Neerijnen in 1808
1.4. Dorpsbestuur
1.5. Geschiedenis van het archief
1.6. Verantwoording van de inventarisatie
1.7. Verwijzingen naar andere archieven

Kenmerken

Verversingsgraad:
onregelmatig
Taal:
Nederlands
Openbaarheid:
onbeperkt
Omvang in meters:
1,62