Archieven

 

Uw zoekacties: Archief van de Maatschappij tot Nut van het Algemeen afdelin...

2125 Archief van de dorpen Waardenburg en Neerijnen, 1677 - 1811

Uitleg bij archieftoegang

Een archieftoegang geeft uitgebreide informatie over een bepaald archief.

Een archieftoegang bestaat over het algemeen uit de navolgende onderdelen:

• Kenmerken van het archief
• Inleiding op het archief
• Inventaris of plaatsingslijst
• Eventueel bijlagen

De kenmerken van het archief zijn o.m. de omvang, vindplaats, beschikbaarheid, openbaarheid en andere.

De inleiding op het archief bevat interessante informatie over de geschiedenis van het archief, achtergronden van de archiefvormer en kan ook aanwijzingen voor het gebruik bevatten.

De inventaris of plaatsingslijst is een hiërarchisch opgebouwd overzicht van beschreven archiefstukken. De beschrijvingen zijn formeel en globaal. Het lezen en begrijpen van een inventaris behoeft enige oefening en ervaring.

Bij het zoeken in de inventaris wordt de hiërarchie gevolgd. De rubrieken in de inventaris maken deel uit van de beschrijving op een lager niveau. Komt de zoekterm in een hoger niveau voor, dan voldoen onderliggende niveaus ook aan de zoekvraag.

beacon
 
 
Inleiding
1.1. Geschiedenis van Waardenburg
1.2. Geschiedenis van Neerijnen
1.3. Waardenburg en Neerijnen in 1808
1.4. Dorpsbestuur
2125 Archief van de dorpen Waardenburg en Neerijnen, 1677 - 1811
1. Inleiding
1.4.
Dorpsbestuur
Elk jaar werd uit naam van de heer der beide heerlijkheden door de rentmeester namens de heer of vrouwe van Waardenburg en Neerijnen het zittende dorpsbestuur ontslagen en vervolgens werd voor de periode van een jaar een nieuw bestuur benoemd, het zogenaamde 'verzetten'. Na het afleggen van de eed in handen van de schout ging de benoeming in. Over het algemeen werden de net ontslagen leden opnieuw benoemd, alleen de buurmeester was geregeld een andere persoon. Het gevolg hiervan is ook dat soms families gedurende lengte van dagen grote invloed op de dorpsgemeenschap konden uitoefenen. Daarnaast zijn in enkele gevallen ook familierelaties tussen leden van de dorpsbesturen onderling aan te tonen. Leden van de familie Spillenaar werden in de achttiende eeuw benoemd tot schout en rentmeester. Bij het dorpsbestuur moeten we onderscheid maken tussen de zogenaamde dorpsfunctionarissen en de vertegenwoordigers van de gezamenlijke geërfden. Onder de eerste categorie verstaan we de schout, secretaris, bode, schutter, kerkmeester en koster. Onder de tweede categorie de gerichtsmannen en de hier weer uitgekozen buurmeesters. Weliswaar werden beide categorieën benoemd door de heer, de laatste categorie was primair een vertegenwoordiger van de geërfden.
Aanvankelijk gebeurde het 'verzetten' per dorp op een aparte plaats en tijdstip. Te Neerijnen gebeurde dit ten huize van de weduwe van Dirk de Jaager en te Waardenburg ten huize van Klaas van Leerdam. Deze laatste persoon maakte overigens ook deel uit van het dorpsbestuur van Waardenburg. Later werd gebruik gemaakt van de geërfdenkamer te Neerijnen.
Vanaf 1775 bestond het bestuur van beide dorpen uit een buurmeester, zeven gerichtsmannen en een schutter tevens gerichtsbode. Waardenburg had tot 1769 acht in plaats van zeven gerichtsmannen en tussen 1769-1775 zeven gerichtsmannen en twee buurmeesters, vanaf 1795 twee buurmeesters en vijf gerichtsmannen, na 1801 twee buurmeesters en aanvankelijk zes, vanaf 1805 zeven gerichtsmannen. Vanaf 1805 werden de buurmeesters niet voor een jaar maar voor twee jaar benoemd.
Ondanks dat in 1795 de heerlijke rechten waren afgeschaft zien we de heer van Waardenburg en Neerijnen toch, al dan niet op de achtergrond, grote invloed uitoefenen op de samenstelling van het bestuur.
In 1805 verdedigt hij dit door te zeggen dat hij '.. .ongepreejudicieert mijn Regt in voorz. qualiteyt, als Eygenaer der voorskreeve Heerlykheden...' en '.. .in afwagting der nadere bepalingen van het Departementaal Bestuur van Gelderland, met opsigt tot de zaak der Heerlykheden. Verklare bij deze, overeenkomstig en ingevolge de Resolutie van geerfden van Waerdenburg en Nerijnen in de maand October en November van den jaar 1803, met eenparigheid genomen tot Buurmeesters aan te stellen..." *  .
Blijkens uit eind achttiende eeuw daterende archiefstukken bestond de volksvergadering uit de stemgerechtigde inwoners en de stemgerechtigde geërfden. De buurtschappen konden ontstaan doordat grondeigenaren het belang van samenwerking inzagen, waardoor gemeenschappelijke problemen of belangen het hoofd konden worden geboden. Onder deze gemeenschappelijke belangen vallen ondermeer wegen, waterstaats-werken en niet in particulier bezit zijnde gronden. Ook de openbare orde en veiligheid waren een gemeenschappelijk belang. De uitgaven die uit de behartiging van deze belangen voortvloeiden werden gedekt door het heffen van lasten, omgeslagen over de grondeigenaren, de zogenaamde geërfden. Dorpspolders uit de 19de eeuw zijn in feite een voortzetting van de buurtschappen, in principe voor wat betreft de waterstaatszorg. Beide dorpen maakten deel uit van het ambt van Bommel, Bommel- en Tielerwaarden, dat op haar beurt deel uitmaakte van het Kwartier van Nijmegen. Als dagelijkse heerlijkheden behandelde men eenvoudige contentieuze zaken en werden ook akten van bijvoorbeeld boedelscheiding (volontaire rechtspraak) verleden. De hoge bank te Tuil behandelde de rechtszaken van groter belang. Waardenburg en Neerijnen maakten deel uit van de kerspel Waardenburg.
De buurmeesters waren samen met de schout verantwoordelijk voor het onderhoud aan de dorpswerken als dijken, waterkeringen, kaden en wegen. Zij droegen er zorg voor dat de kosten voortvloeiend uit dit onderhoud omgeslagen werd over de mergentalen. Het innen van de lasten kon worden uitbesteed aan maanmeesters. De schutter was verantwoordelijk voor het voorkomen van vee. De schout was onder meer verantwoordelijk voor het gerecht en het leiden van de geërfdenvergadering. *  .
1.5. Geschiedenis van het archief
1.6. Verantwoording van de inventarisatie
1.7. Verwijzingen naar andere archieven

Kenmerken

Verversingsgraad:
onregelmatig
Taal:
Nederlands
Openbaarheid:
onbeperkt
Omvang in meters:
1,62